Το 1929, το έργο «Κυανιούχο Κάλιο» του αριστερού γερμανοεβραίου συγγραφέα και γιατρού, Φρίντριχ Βολφ, κάνει πρεμιέρα στο θέατρο Lessing του Βερολίνου προκαλώντας πρωτοφανές σκάνδαλο. Στο έργο, η 20χρονη Χέτε, εργάτρια σε εργοστάσιο, μένει έγκυος και δεν μπορεί, ούτε επιθυμεί, να φέρει στον κόσμο ένα παιδί. Οι μεγάλες απεργίες και οι οικονομική κρίση φέρνουν το κορίτσι σε δεινή οικονομική κατάσταση. Η (μη νόμιμη) άμβλωση είναι απαγορευτική, με δεδομένα τα οικονομικά της Χέτε, που καταφεύγει στη «λύση» του κυανιούχου καλίου – μίας ανόργανης ένωσης με τη μορφή της λευκής, κρυσταλλικής ζάχαρης που προκύπτει από την εξουδετέρωση του υδροκυανίου από το υδροξείδιο του καλίου. Το κυανιούχο κάλιο χρησιμοποιούνταν, από πριν τον μεσοπόλεμο σε εξαιρετικά επικίνδυνες, παράνομες αμβλώσεις. Ήδη, από το 1926, ο γερμανικός Ιατρικός Σύλλογος είχε δώσει στη δημοσιότητα στοιχεία για τους αριθμούς των αμβλώσεων στη χώρα. «Ο αριθμός των ετήσιων αμβλώσεων στη Γερμανία υπολογίζεται σε 500.000 έως 800.000, συμπεριλαμβανομένων περίπου 10.000 θανάτων», ανέφεραν τα στοιχεία.
Η ιστορία της Χέτε αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν χιλιάδες γυναίκες στη Γερμανία του Μεσοπολέμου. Γιατρός και ο ίδιος, ο Βολφ, μέσα από το έργο του, θέλησε να καταδικάσει τους αυστηρούς γερμανικούς νόμους που απαγόρευαν τις αμβλώσεις και να καταγγείλει τη θλιβερή μοίρα των γυναικών -ειδικά των προερχόμενων από τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα - που εξαναγκάζονταν να αναζητήσουν ανασφαλείς ιατρικές πρακτικές. Μετά την πρεμιέρα του «Κυανιούχου Καλίου», οι αντιδράσεις ήταν σφοδρές, αλλά στη γερμανική κοινωνία (όπου η ναζιστική λαίλαπα ήταν προ των πυλών) άνοιξε η δημόσια συζήτηση για το δικαίωμα σε ασφαλείς αμβλώσεις. Ο Βολφ φυλακίστηκε για τις απόψεις του, όμως το έργο του έμεινε στην ιστορία ως μία από τις πρώτες πρώτες κραυγές διαμαρτυρίας υπέρ του δικαιώματος των γυναικών στην αυτοδιάθεση.
Η ιστορική νίκη που ανατράπηκε
Το 1973, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ πήρε μία σημαντική απόφαση: αποφάνθηκε ότι, το δικαίωμα στην άμβλωση είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο με την εκδίκαση της υπόθεσης Roe v. Wade. Το δεδικασμένο που προέκυψε από την πολυσυζητημένη υπόθεση τότε, αποτέλεσε σημείο αναφοράς στον αγώνα για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικώς ενώ, για σχεδόν 50 χρόνια, προσέφερε στις αμερικανίδες να τη δυνατότητα να επιλέγουν αν και πότε θα αποκτήσουν παιδιά- σε όποια πολιτεία και εάν ζούσαν.
Το 2022, όμως, η ιστορική νίκη των γυναικών ακυρώθηκε από το ίδιο όργανο που, 49 χρόνια πριν, την είχε κατοχυρώσει. Οι δικαστες του Ανώτατου Δικαστηρίου, διορισμένοι από τον ακροδεξιό πρώην -και νυν- πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, ανέτρεψε την Roe v. Wade, επιτρέποντας στις πολιτείες ξεχωριστά να απαγορεύουν ή να περιορίζουν την πρόσβαση στις αμβλώσεις. Η ανατροπή είχε καταλυτικές επιπτώσεις καθώς οδήγησε στην άμεση απαγόρευση σε πλήθος πολιτειών ενώ αναζωπύρωσε την παγκόσμια συζήτηση γύρω από το ζήτημα – την ίδια στιγμή, η υπερσυντηρητική στροφή της κοινωνίας, δεν είναι κάτι που έχει αφήσει την Ευρώπη ανεπηρέαστη.
Φαίνεται πως η ανατροπή της Roe v. Wade και στην Ευρώπη ενέπνευσε τις πιο αντιδραστικές, ακροδεξιές φωνές να κινηθούν προς την καταστολή του βασικού ανθρώπινου δικαιώματος στην αυτοδιάθεση – φυσικά, όσον αφορά τις γυναίκες. Πρόσφατα ο έλληνας ευρωβουλευτής του κόμματος νίκη, Νίκος Αναδιώτης, κατέθεσε αίτημα στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, για την απαγόρευση των αμβλώσεων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Ο Αναδιώτης επικαλέστηκε «ηθικούς» και θρησκευτικούς λόγους, και κάπου εδώ ίσως είναι χρήσιμο να αναφέρουμε ότι, πρόεδρος του ευρωκοινοβουλίου είναι η υπερσυντηρητική, εθνικίστρια μαλτέζα Ρομπέρτα Μέτσολα. Από την εποχή που ήταν μία απλή βουλεύτρια στη Μάλτα, η Μέτσολα είχε εκφραστεί πολύ ανοιχτά υπέρ της απαγόρευσης του δικαιώματος στην άμβλωση. Δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε γιατί το αίτημα του πρώην μοντέλου και νυν ευρωβουλευτή της νίκης αντιβαίνει στις θεμελιώδεις αρχές της Ε.Ε. περί ελευθερίας και αυτοδιάθεσης. Οι πιθανότητες η πρόταση Αναδιώτη να εγκριθεί είναι -όπως ήταν και το 2020 στις ΗΠΑ- ελάχιστες. Ωστόσο η πρωτοβουλία του ευρωβουλευτή αντικατοπτρίζει τις διαθέσεις των πιο αντιδραστικών, μισαλλόδοξων φωνών, και εντός της ΕΕ, απέναντι στις γυναίκες.
«Διαχρονικό φαινόμενο η αμφισβήτηση του δικαιώματος των γυναικών στην αυτοδιάθεση του σώματός τους»
«Η αμφισβήτηση του δικαιώματος των γυναικών στην αυτοδιάθεση του σώματός τους, εκ μέρους μιας σειράς νεοσυντηρητικών και ακραίων παραθρησκευτικών οργανώσεων, καθώς και μέσω σειράς παρεμβάσεων από πλήθος διαφορετικών δρώντων στη δημόσια σφαίρα, με σαφή θέση κατά της έκτρωσης αλλά και της αντισύλληψης, είναι διαχρονικό φαινόμενο στη χώρα μας και δεν άνοιξε ως θέμα τώρα», λέει στο ethnos.gr η Άννα Βουγιούκα, υπεύθυνη συνηγορίας του Κέντρου Διοτίμα και υπενθυμίζει πως, «ας θυμηθούμε την καμπάνια στο Μετρό του “κινήματος” -ή ορθότερα της ομάδας συμφερόντων- “Αφήστε με να ζήσω!”, το παραπλανητικό και αντιεπιστημονικό πρωτοσέλιδο της αθλητικής εφημερίδας Sportime με την εικόνα ενός εμβρύου και το άρθρο που συνέδεε το δημογραφικό ζήτημα, τους έμφυλους ρόλους και τις εκτρώσεις, όπως και την ψήφο κατά του δικαιώματος στην άμβλωση το 2021 του τότε ευρωβουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, Στ. Κυμπουρόπουλου, και τώρα τις σεξιστικές και ομο/τρανσφοβικές και ρατσιστικές δηλώσεις του ευρωβουλευτή του κόμματος Νίκη, Ν. Αναδιώτη, ο οποίος αναφέρεται στην “αγέννητη ζωή”, και ταυτοχρόνως καταφέρεται εναντίον των νέων μορφών συνύπαρξης και συμβίωσης χαρακτηρίζοντάς τους αντίθετους με τους φυσικούς αναπαραγωγικούς νόμους».
«Ακροδεξιά και νεοσυντηριστικά μορφώματα προβάλλουν μια σεξιστική ηθική»
Τι έχει συμβεί, όμως, και, τους τελευταίους μήνες δεν υπάρχει καμία δεύτερη σκέψη στο να ειπωθούν, στον δημόσιο λόγο βαθιά προβληματικά πράγματα όσον αφορά τα έμφυλα δικαιώματα; Η κ. Βουγιούκα εξηγεί πως, «αυτό που έχει αλλάξει είναι η ακραία συντηρητικοποίηση και επικράτηση ακροδεξιών αντιλήψεων που πλέον στις ΗΠΑ και σε πολλές χώρες της Ευρώπης αποτυπώνονται σε θεσμικές αλλαγές που οδηγούν στην κατάργηση κεκτημένων σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα την ανατροπή της ιστορικής απόφασης Roe v. Wade από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ που το 2022 έκρινε ότι δεν υφίσταται πλέον ομοσπονδιακό δικαίωμα για άμβλωση, αλλά κυρίως το Εκτελεστικό Διάταγμα του Τραμπ τον Ιανουάριο 2025, με τίτλο “Υπεράσπιση των γυναικών από τον ιδεολογικό εξτρεμισμό του φύλου και την αποκατάσταση της βιολογικής αλήθειας στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση”, που συνιστά ανοιχτή επίθεση στην ιδεολογία φύλου, ανοίγοντας τον δρόμο στον ακραίο σεξισμό, την ομο/τρανσφοβία και τον ρατσισμό μέσω πολιτικών και πρακτικών που υπερασπίζονται την πατριαρχική ετεροκανονική και εθνικιστική οικογένεια». Όπως λέει, αναφερόμενη στην ελληνική πραγματικότητα, «ακροδεξιά και νεοσυντηριστικά μορφώματα αλλά και άτομα με δημόσια αναγνώριση προβάλλουν μια σεξιστική ηθική, η οποία απέναντι στην ελευθερία και το δικαίωμα της επιλογής των γυναικών αντιτάσσει την αμαρτία, την ενοχοποίησή τους, τον στιγματισμό τους, όταν διεκδικούν να αποφασίζουν εκείνες για το σώμα τους. Πολύ συχνά αυτός ο σεξιστικός, πατριαρχικός ή και μισαλλόδοξος λόγος προέρχεται από θεσμικούς φορείς, οι οποίοι άλλοτε εκφράζονται ανοιχτά, και άλλοτε επιδεικνύουν περιορισμένα ή και ανύπαρκτα ανακλαστικά απέναντι σε ρητορικές και πρακτικές που στοχοποιούν συγκεκριμένες ομάδες πολιτών και πολιτισσών και είναι σε ευθεία αντίθεση με τα κατοχυρωμένα έμφυλα και διαθεματικά δικαιώματά τους». «Γι’ αυτό και έχει σημασία να είμαστε σε επαγρύπνηση και απέναντι όταν προκύπτουν τέτοιες δημόσιες παρεμβάσεις ή “νουθετήσεις”. Μας αφορά όλες και όλα, διότι έχει να κάνει με την αυτοδιάθεση του σώματός μας που είναι αδιαπραγμάτευτο και αναφαίρετο δικαίωμά μας. Δικαίωμα που είναι θεσμικά κατοχυρωμένο από διεθνείς συμβάσεις και την εθνική νομοθεσία, και το οποίο συνδέεται άρρηκτα με την αναπαραγωγική και σεξουαλική μας υγεία και τα αντίστοιχα δικαιώματά μας. Είμαστε παράλληλα σε μεγάλη επαγρύπνηση διότι είναι πλέον ορατός ο κίνδυνος να καταργηθούν τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ + ατόμων, και είναι πλέον πιθανό ο έλεγχος της αναπαραγωγής να φτάσει μέχρι και τον έλεγχο της αντισύλληψης, την ελευθερία επιλογής και την ελεύθερη έκφραση της σεξουαλικότητας και της ταυτότητας φύλου. Παράλληλα απαιτούμε από την πολιτεία να λαμβάνει όλα τα μέτρα, όπως οφείλει με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (Ν. 1609/1986) για να διασφαλίσει τη διενέργεια ασφαλών αμβλώσεων προστατεύοντας την υγεία και τη ζωή όλων ανεξαιρέτως των γυναικών χωρίς καμία διάκριση καθώς και όλα τα μέτρα απαιτούνται για την έμπρακτη κατοχύρωση των σεξουαλικών και αναπαραγωγικών μας δικαιωμάτων», υπογραμμίζει.
Να κατοχυρωθεί συνταγματικά η αναπαραγωγική αυτονομία των γυναικών
Είναι όλα τόσο «μαύρα»; Εν μέρει, ναι. Ωστόσο, υπάρχουν και παραδείγματα που επιτρέπουν ένα βαθμό αισιοδοξίας- το θέμα είναι να θέλουμε να τα ακολουθήσουμε. Τον Μάρτιο του 2024, η Γαλλία έγινε η πρώτη χώρα που κατοχύρωσε συνταγματικά το δικαίωμα στην άμβλωση. Η υπεύθυνη συνηγορίας του Κέντρου Διοτίμα τονίζει: «θεωρούμε ότι το παράδειγμα της Γαλλίας είναι εξαιρετικό διότι με τον τρόπο αυτό το Σύνταγμα της χώρας εγγυήθηκε μια νέα ελευθερία» και δίνει την απάντησή της στο πώς θα μπορούσε η νέα αυτή ελευθερία να κατοχυρωθεί και στην Ελλάδα. «Θα μπορούσε η συνταγματική κατοχύρωση της άμβλωσης να αποτέλεσει μέρος της ευρύτερης συζήτησης για τις αλλαγές που θα προταθούν στο πλαίσιο της Συνταγματικής Αναθεώρησης και στη χώρα μας, η οποία αναμένεται να ξεκινήσει το 2025 – εφόσον θα στο τέλος του 2024 συμπληρώθηκαν πέντε χρόνια από την προηγούμενη αναθεώρηση που έγινε το 2019. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούσε να κατοχυρωθεί συνταγματικά η αναπαραγωγική αυτονομία των γυναικών και η ελευθερία τους να αποφασίζουν οι ίδιες για το σώμα τους. Παράλληλα στο πλαίσιο αυτό μπορεί να προβλεφθεί ότι το δικαίωμα αυτό είναι δικαίωμα όλων ανεξαιρέτως των γυναικών/θηλυκοτήτων χωρίς διακρίσεις με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου και ότι θα έχουν ίση πρόσβαση σε δωρέαν και ασφαλείς αμβλώσεις σε δημόσια νοσοκομεία όλες ανεξαιρέτως οι γυναίκες από ευάλωτες ή αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες (π.χ. μετανάστριες, προσφύγισσες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, Ρομά, τοξικοεξαρτημένες, φτωχές και ανασφάλιστες γηγενείς, κ.λπ.)», καταλήγει.
Το Κέντρο Διοτίμα παρέχει δωρεάν νομική βοήθεια/δικαστική εκπροσώπηση/κάλυψη των δικαστικών εξόδων και ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε γυναίκες που βιώνουν έμφυλη βία με χαμηλά εισοδήματα και ζουν στην περιφέρεια Αττικής ή Κεντρικής Μακεδονίας. Αν χρειάζεσαι βοήθεια κάλεσέ μας.
[1]Βλέπε επίσης: Βουγιούκα, Α. (2020). «Αμφισβητώντας το δικαίωμα των γυναικών στην αυτοδιάθεση του σώματός τους: Το παράδειγμα της άμβλωσης», φεμινιστιqά-feministiqa, # 3 Φθινόπωρο 2020, και Μπαμπατζιμοπούλου, Π. (2022), Οι εκτρώσεις, το έμβρυο και η επιχειρούμενη «κοινωνική οπισθοδρόμηση» στην Ελλάδα, φεμινιστιqά-feministiqa, # 5, Φθινόπωρο 2022.
