Μπορεί η ψυχική μας κατάσταση να ευθύνεται για τον εθισμό στην παρακολούθηση μονταρισμένων ολιγόλεπτων βίντεο καθαρισμού και τακτοποίησης δωματίων και σπιτιών σε TikTok και Instagram; Γιατί δεν μπορούμε να παρακολουθούμε το περιεχόμενο με το hashtag #cleantok που έχει δισεκατομμύρια αναρτήσεις στα social media;
Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτό δε συμβαίνει επειδή είμαστε όλοι εθισμένοι στις δουλειές και την καθαριότητα του σπιτιού – αντιθέτως, μπορεί να σημαίνει ότι είμαστε καταβεβλημένοι σε άλλους τομείς της ζωής μας. Επιπλέον, το περιεχόμενο καθαυτό είναι καταπραϋντικό.
Και πράγματι, πολλοί που, στην πραγματική μας ζωή επικρατεί το χάος, μπορεί να ικανοποιούμαστε με τις εικόνες νεροχυτών που τρίβονται ή χαλιών που καθαρίζονται εξονυχιστικά. Η έρευνα πάνω σε αυτό το αισθητηριακό φαινόμενο είναι μερικών μόλις χρόνων, αλλά οι ειδικοί έχουν μία εικόνα του γιατί είναι τόσο ικανοποιητικό αυτού του είδους το περιεχόμενο. Γιατί παρακολουθούμε σε βίντεο μία βρώμικη μπανιέρα να καθαρίζεται με σφουγγάρι; Για τους ίδιους λόγους πάνω – κάτω που μάς φαίνεται ελκυστικό ένα βίντεο με ήχους από χαρτί που τρίζει ή χέρια να γράφουν σε πληκτρολόγια: η οπτικοακουστική εμπειρία μπορεί να προκαλέσει μια ευχάριστη αντίδραση που ονομάζεται αυτόνομη αισθητηριακή μεσημβρινή αντίδραση ή ASMR.
Τα ερεθίσματα ποικίλλουν. Κάποιοι αναφέρουν ότι, το ASMR τους πυροδοτείται από ήπιους ήχους όπως οι ψίθυροι ή η ταλάντωση ανεμιστήρων. Άλλοι προτιμούν και εικόνες που σχετίζονται με την καθαριότητα, όπως οι βρύσες που τρέχουν και οι περιστρεφόμενες τρίχες μίας σκληρής βούρτσας. Και οι αισθήσεις, όμως, ποικίλλουν. Πολλοί περιγράφουν μία γλυκιά «ανατριχίλα» στο τριχωτό της κεφαλής, τον αυχένα ή τον ώμο τους. Το ASMR μπορεί να βοηθήσει τον θεατή / ακροατή να χαλαρώσει ενώ, συχνά, αναφέρεται ως μέσο χαλάρωσης πριν τον ύπνο.
Δεν αντιδρούν, όμως, όλοι με τον ίδιο τρόπο. Σε μελέτη του Plos One, το 2018, το 81% των συμμετεχόντων ισχυρίστηκε ότι νιώθει ικανό να βιώσει την ASMR. Ακόμα και οι υπόλοιποι, όμως, σύμφωνα με τη μελέτη, είχαν οφέλη από την κατανάλωση του περιεχομένου αφού αυτό προκαλούσε μείωση των καρδιακών παλμών και αίσθηση χαλάρωσης. «Είναι πιθανό, ακόμα κι αν δεν έχετε την αίσθηση του “μυρμηγκιάσματος” που προκαλεί αυτή η “ανατριχίλα” να έχετε συναισθηματικό όφελος από την κατανάλωση του περιεχομένου», εξηγεί στο discovermagazine η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Essex, Giulia Lara Poerio.
Τα #cleantok βίντεο ήταν τάση στο YouTube πολύ πριν οι παραγωγές/ εκπομπές όπως τα «The Home Edit» και «Tidying Up with Marie Kondo» βρουν τον δρόμο τους σε πλατφόρμες όπως το Netflix. Οι vloggers κατάλαβαν νωρίς ότι, ένα time lapse μάζεμα με το κατάλληλο soundtrack προσελκύει εύκολα του χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μιλάμε για βίντεο εκ των οποίων πολλά έχουν πάνω από από ένα εκατομμύριο προβολές το καθένα. Στο TikTok βίντεο με hashtags όπως #cleanwithme, #cleaningtok και #organizeit έχουν συγκεντρώσει δισεκατομμύρια προβολές. Ο συνδυασμός ASMR ήχων, επαναλαμβανόμενων κινήσεων και μετατροπής χώρων, από βρώμικων σε καθαρών αιχμαλωτίζει τους θεατές και προκαλεί, σύμφωνα με τους ειδικούς, ψυχική ηρεμία.
«Καθαρίζοντας το δωμάτιο της κατάθλιψής μου»
Ακόμα και στις μεγάλες τηλεοπτικές παραγωγές, όμως, η συνταγή της επιτυχίας είναι απλή και προβλέψιμη: το χάος ακολουθείται από μία λύση, την οποία ανακαλύπτουμε μέσα από μία εκθαμβωτική αποκάλυψη. Στα social media τα αντίστοιχα βίντεο μπορεί να είναι λιγότερο τυποποιημένα, εξακολουθούν, όμως, να περιστρέφονται γύρω από την έννοια της μεταμόρφωσης. Και, το σημαντικότερο, χτυπούν μία χορδή με την οποία όλοι μπορούμε να ταυτιστούμε: ο καθένας μπορεί να κάνει το ίδιο πράγμα με τον χώρο του. Σύμφωνα με τη θεραπεύτρια Caroline Given, για όσους πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές ή ακόμα και κατάθλιψη, το περιεχόμενο μπορεί να είναι ιδιαίτερα καθησυχαστικό. «Το να βλέπουμε κάποιον να πετάει, επιτέλους, τα δεκάδες ποτήρια μίας χρήσης από τον χώρο του και το να τακτοποιεί σορούς από ρούχα είναι φιλόδοξο, ακριβώς επειδή έχουμε οπτική πρόσβαση σε μία εσωτερική, θεραπευτική διαδικασία που λαμβάνει χώρα. Αυτό μπορεί να εμπνέει». Στο TikTok τα βίντεο με τη λεζάντα «cleaning my depression room» (καθαρίζοντας το δωμάτιο της κατάθλιψής μου) έχουν γίνει viral, όχι μόνο επειδή κάνουν τους θεατές να αισθάνονται καλά για τον δημιουργό του περιεχομένου που κάνει μια θετική αλλαγή, αλλά και επειδή, αυτή η αλλαγή, μπορεί να είναι μεταδοτική.
«Σε ένα πρώτο επίπεδο, πρόκειται για την ενεργοποίηση της συμπεριφοράς, μια θεραπευτική τεχνική που, τεκμηριωμένα, βελτιώνει τα συμπτώματα της κατάθλιψης», εξηγεί η Given στο Bustle. «Η ενεργοποίηση της συμπεριφοράς περιλαμβάνει την ολοκλήρωση συγκεκριμένων, μετρήσιμων καθηκόντων, την πραγματοποίηση άκρως εφικτών στόχων για την ανάπτυξη της αυτοποίθησης και του δυναμισμού», προσθέτει και εξηγεί για ποιο λόγο η έμπνευση πίσω από την καθαριότητα των χώρων μας είναι πολύ μεγαλύτερη από άλλες ασχολίες, όπως, για παράδειγμα, η ανακαίνισή τους. Για τους χρήστες που, είτε παλεύουν ψυχικά, είτε αισθάνονται καταβεβλημένοι από τους ρυθμούς και τις απαιτήσεις της μετά – πανδημίας εποχή, είτε απλά δεν καταφέρνουν να βάλουν ικανοποιητικά τις υποχρεώσεις τους στην καθημερινότητά τους, το #cleantok περιεχόμενο μπορεί να δημιουργεί μία αίσθηση αισιοδοξίας, εξηγεί.
«Οι άνθρωποι παλεύουν να διατηρήσουν τον έλεγχο»
Η συν-συγγραφέας του βιβλίου «The New York Times Right at Home: How to Buy, Decorate, Organize and Maintain Your Space», Ronda Kaysen, αποδίδει τη δημοφιλία του περιεχομένου στην κατάσταση που επικρατεί στον κόσμο αυτή τη στιγμή. «Η επιτυχία των βίντεο επήλθε τα τελευταία τέσσερα χρόνια, κατά τη διάρκεια μίας περιόδου ιδιαίτερα ταραχώδους, που δημιούργησε μεγάλη ανησυχία στους ανθρώπους», λέει. Ο κόσμος μπορεί να αισθάνεται αβοήθητος, μετά την πανδημία. «Οι άνθρωποι παλεύουν να διατηρήσουν τις περιουσίες τους και το επίπεδο της ζωής τους ενώ νιώθουν ότι, σε μεγάλο βαθμό έχουν χάσει τον έλεγχο». Η ίδια προσθέτει ότι, στην αρχή της πανδημίας, η καθαριότητα και η οργάνωση έγιναν δύο έννοιες ιδιαίτερα σημαντικές. «Το σπίτι μας υπήρξε το μόνο ασφαλές μέρος και ο εξωτερικός κόσμος έγινε κυριολεκτικά επικίνδυνος – κάπως έτσι αρχίσαμε να αντλούμε ικανοποίηση από την ανάγκη για τάξη και καθαριότητα», τονίζει.
Σύμφωνα με την ίδια, το content αυτού του είδους αλλά και η συμπεριφορά που αυτό προκαλεί, έχει τις ρίζες του στον καταναλωτισμό – ανεξαρτήτως από το εάν το αναγνωρίζουμε ή όχι. «Είμαστε κυνηγοί και συλλέκτες, τροφοδοτούμενοι από τον καπιταλισμό. Λόγω της πανδημίας, νιώσαμε την ανάγκη να επιστρέψουμε στις φωλιές μας. Νιώσαμε εγκλωβισμένοι σε έναν ατελείωτο κύκλο όπου κατά βάση καταναλώναμε. Και, όσο κλειστός κι αν είναι αυτός ο κύκλος, είναι ικανοποιητικός», υπογραμμίζει, ωστόσο τονίζει πως, μπορεί το περιεχόμενο να είναι ευχάριστο όταν το παρακολουθούμε, όμως, το αποτέλεσμα δεν διαρκεί πολύ – όπως ακριβώς συμβαίνει και με το σπίτι μας που δε μένει για πάντα καθαρό. «Ο καταναλωτισμός έχει να κάνει με την εγκατάλειψη – αισθάνεσαι ωραία αποκτώντας καινούργια πράγματα, αλλά είναι εύκολο να χάσεις τον έλεγχο, μη γνωρίζοντας τι θα τα κάνεις. Ανακτάς αυτό τον έλεγχο, καθαρίζοντας και οργανώνοντάς τα – είναι ένας φαύλος κύκλος», λέει.
