Πώς η δικτατορία έπιασε στον ύπνο την Αριστερά

Το ξημέρωμα της 21ης Απριλίου 1967, όταν τα τανκς των συνταγματαρχών πραξικοπηματιών κινήθηκαν για την κατάληψη της εξουσίας, δεν συνάντησαν την παραμικρή αντίσταση – ούτε από τα δεξιά ούτε από τα αριστερά: το μετωπικό εκλογικό σχήμα της Ενωμένης Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) και το Γραφείο Εσωτερικού του ΚΚΕ πιάστηκαν κυριολεκτικά στον ύπνο, ενώ τα κορυφαία τους στελέχη συνελήφθησαν τις πρώτες κιόλας ώρες μετά την επιβολή της δικτατορίας. Μάλιστα, το 2009, σε ομιλία του το ιστορικό στέλεχος του ΚΚΕ και τότε μέλος του Πολιτικού Γραφείου Δημήτρης Γόντικας είχε αναφέρει ότι «την ημέρα που εκδηλώθηκε η δικτατορία, στην εφημερίδα “Αυγή”, δημοσιογραφικό όργανο της ΕΔΑ, υπήρχε κύριο άρθρο με τον τίτλο “Γιατί δεν θα γίνει δικτατορία”», θέλοντας να τονίσει το κλίμα εφησυχασμού που είχε καλλιεργηθεί εκείνες της ημέρες. Πώς οι δυνάμεις της ελληνικής Αριστεράς δεν μπόρεσαν να προετοιμαστούν για το πραξικόπημα που λίγο-πολύ όλοι συζητούσαν στην Αθήνα; Δεν είναι εύκολο να δοθούν απαντήσεις. Ομως θεωρείται σίγουρο πως καταλυτικό ρόλο στην αδυναμία εκδήλωσης οποιασδήποτε αντίστασης -παρά μόνο μερικών αυθόρμητων μικρών κινήσεων- εναντίον των συνταγματαρχών κατά τις πρώτες ώρες της επιβολής της δικτατορίας έπαιξε η «απουσία» του ΚΚΕ από την Ελλάδα.

Το 1967, το ΚΚΕ μετρούσε σχεδόν ΕΔΑ και Γραφείο Εσωτερικού του ΚΚΕ είχαν πληροφορίες για επικείμενο πραξικόπημα, ωστόσο δεν γνώριζαν αν και πότε θα εκδηλωνόταν, αφού η απειλή κατάλυσης της Δημοκρατίας ήταν μόνιμη. 21 χρόνια στην παρανομία. Παράλληλα, από το 1949 και την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, η έδρα της Κεντρικής Επιτροπής και χιλιάδες στελέχη του βρίσκονταν στην πολιτική προσφυγιά, στις σοσιαλιστικές χώρες. Τα μετεμφυλικά χρόνια στιγματίστηκαν από τις συλλήψεις και τις εκτοπίσεις χιλιάδων μελών και φίλων του κόμματος, αλλά και από εκατοντάδες εκτελέσεις. Από το 1951, το ΚΚΕ και άλλες δυνάμεις της Αριστεράς δημιούργησαν την ΕΔΑ ως νόμιμο εκλογικό συνδυασμό. Παρά τα λεγόμενα «μέτρα ειρήνευσης» που ξεκίνησαν να λαμβάνουν οι ελληνικές κυβερνήσεις από τα μέσα της δεκαετίας του ’50, οι δυνάμεις του ΚΚΕ που δρούσαν παράνομα στη χώρα δέχονταν ισχυρά πλήγματα από την ασφάλεια, ενώ και η νόμιμη δράση της ΕΔΑ συναντούσε μπροστά της το παρακράτος της εποχής. Οι αντικειμενικά δύσκολες συνθήκες δράσης που είχαν δημιουργηθεί, σε συνδυασμό με τις αλλαγές που είχαν επέλθει στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΣΣΕ -και προφανώς στο ΚΚΕ- οδήγησαν στην απόφαση να διαλυθούν οι παράνομες οργανώσεις του κόμματος στην Ελλάδα το 1958 και στη διάχυση των μελών του στην ΕΔΑ. Παράλληλα, τις παραμονές τις δικτατορίας, μέσα στις γραμμές του ΚΚΕ διεξαγόταν ισχυρή ιδεολογική πάλη για όλα τα ζητήματα στρατηγικής σημασίας – ουσιαστικά ήταν ο προάγγελος της διάσπασης του ’68 και της δημιουργίας του ΚΚΕ Εσωτερικού. Τα όσα συνέβησαν τα έτη 1965-1966 (Ιουλιανά, υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ κ.λπ.) είχαν στρώσει τον δρόμο για την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας. Χαρακτηριστική για το πώς αντιλαμβανόταν το ΚΚΕ τις εξελίξεις είναι η απόφαση της 9ης Ολομέλειας της ΚΕ (12-15/8/1965), που εκτίμησε για τα Ιουλιανά ότι «οξύτερα από κάθε άλλη φορά μπαίνει το δίλημμα: Θα προχωρήσει η χώρα προς τον εκδημοκρατισμό της εσωτερικής ζωής ή θα γυρίσει πίσω προς τον εκφασισμό (...)». Στον απόηχο των γεγονότων του ’65, στις 07/02/1966, η ηγεσία της ΕΔΑ, μπροστά στον φόβο ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος, απηύθυνε πρόταση πέντε σημείων προς τα υπόλοιπα κόμματα, έτσι ώστε να επανέλθει η χώρα στον ομαλό δημοκρατικό δρόμο – προτάσεις που απορρίφθηκαν από την ΕΡΕ.

ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Τα ντοκουμέντα και οι μαρτυρίες της εποχής, πάντως, δείχνουν ξεκάθαρα ότι τόσο η ΕΔΑ όσο και το Γραφείο Εσωτερικού του ΚΚΕ είχαν στη διάθεσή τους κατά καιρούς πληροφορίες για ένα επικείμενο πραξικόπημα. Oμως θα ήταν δύσκολο να γνωρίζουν ακριβώς αν και πότε αυτό θα εκδηλωνόταν, αφού η απειλή κατάλυσης της -κουτσουρεμένης- Δημοκρατίας εκείνης της περιόδου ήταν σχεδόν μόνιμη. Επίσης, οι πληροφορίες πολλές φορές ήταν αντικρουόμενες και δεν μπορούσαν να διασταυρωθούν από άλλους πολιτικούς χώρους. Ταυτόχρονα, η προκήρυξη των εκλογών της 28ης Μαΐου 1967, που ήρθε ως αποτέλεσμα των παρασκηνιακών διαβουλεύσεων ανάμεσα στο Παλάτι, τον Π. Κανελλόπουλο και τον Γ. Παπανδρέου, ήταν ένας ακόμα παράγοντας που δημιουργούσε εφησυχασμό στις τάξεις της ΕΔΑ.

«ΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ»

Χαρακτηριστική είναι η έκθεση του Μπάμπη Δρακόπουλου -γραμματέα της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ αλλά και του Γραφείου Εσωτερικού του ΚΚΕ- που ήταν το πρώτο κείμενο που βγήκε παράνομα από την Ελλάδα μετά την επιβολή της δικτατορίας προς ενημέρωση της ηγεσίας του ΚΚΕ, τον Αύγουστο του 1967 – που παρέθεσε με άρθρο της στην εφημερίδα «Αυγή» στις 23/04/17 η ερευνήτρια του ΕΚΚΕ Ιωάννα Παπαθανασίου. «Λίγες ημέρες πριν από τη δικτατορία (δύο έως τρεις ίσως), ένας σύντροφος της ΚΕ μας έφερε πληροφορία από σοβαρή πηγή ότι ετοιμάζεται πραξικόπημα, όχι από τους γνωστούς, αλλά από άλλες δυνάμεις στρατιωτικών, που ήταν διατεθειμένοι να τα βάλουν και με τον βασιλιά ακόμα προκειμένου να την επιβάλουν. Μου είπε τη γνώμη του να επισπεύσουμε το “καθάρισμα” των γραφείων. Σημείωσα την είδηση για να τη διασταυρώσω, γιατί από άλλες πλευρές, από τον Ανδρέα Παπανδρέου, είχαν έρθει αντίθετες ειδήσεις πριν από λίγο καιρό. Ακόμα στελέχη της Αθήνας βεβαιώνουν ότι κάποιος έφερε πληροφορία το βράδυ του πραξικοπήματος ότι τη νύχτα θα ξεσπούσε πραξικόπημα, ότι την πήρε μέλος της Επιτροπής Πόλης. Oμως στο

Γραφείο δεν έφτασε, απ’ ό,τι ξέρω, γιατί εκείνο το βράδυ μέλη του Γραφείου έμειναν στα γραφεία της Αριστείδου ως τις 12 περίπου τη νύχτα». Παρά τα παραπάνω, το ΚΚΕ αντέδρασε από την πρώτη στιγμή με ανακοίνωση του Πολιτικού Γραφείου και προκήρυξη της Κεντρικής Επιτροπής, καλώντας σε δράση για την ανατροπή της δικτατορίας. Ξεκίνησε, επίσης, την προσπάθεια δημιουργίας των πρώτων αντιδικτατορικών οργανώσεων. Τον Ιούνιο του 1967 συγκροτήθηκε η Κομματική Οργάνωση Αθήνας (ΚΟΑ) του ΚΚΕ και οι πρώτες αχτίδες, 9 χρόνια μετά την αυτοδιάλυσή τους, μέσα σε κλίμα βαριάς παρανομίας. Κομβικής σημασίας θεωρούνται και οι οργανώσεις που δημιουργήθηκαν στη νεολαία, όπως ο «Ρήγας Φεραίος» -που μετά τη 12η Ολομέλεια τάχθηκε με το Εσωτερικό- και η Αντι-ΕΦΕΕ στο φοιτητικό κίνημα, και βεβαίως η δημιουργία της ΚΝΕ, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον αντιδικτατορικό αγώνα.

Διαβάστε ακόμη

ΣΥΡΙΖΑ: Η απώλεια της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το τάιμινγκ και οι κινήσεις των στρατοπέδων

ΠΑΣΟΚ: Restart στην Αξιωματική Αντιπολίτευση - Το μεγάλο crash test

Γιατί ο ΟΑΣΑ προσανατολίζεται σε περισσότερους ιδιώτες στις συγκοινωνίες - Οι γραμμές... ανά παραγγελία

Στεγαστικό επίδομα για τους σπουδαστές των ΙΕΚ: Οι προθεσμίες για τις αιτήσεις και τα δικαιολογητικά