Ανάλυση: Ξετυλίγοντας το «κουβάρι» της Μέσης Ανατολής - Ο παλαιστινιακός εκτοπισμός, το κράτος του Ισραήλ και η αναζήτηση δικαιοσύνης που πληρώνεται με αίμα

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 9 λεπτά ┋ 🗣️ Ανοικτό για σχολιασμό

Η συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς έφερε και πάλι το Μεσανατολικό ζήτημα στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Η πρόσφατη κλιμάκωση της βίας, με εκατοντάδες θύματα και από τις δύο πλευρές, αποτελεί μια ζοφερή υπενθύμιση μιας σύγκρουσης δεκαετιών που έχει τις ρίζες της σε ιστορικές περιπλοκές, εδαφικές διαφορές και πολιτικές εμπλοκές.

Σε κάθε περίπτωση, η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση είναι ένας πολύπλοκος ιστός ιστορικών γεγονότων, βαθιά ριζωμένων παραπόνων και ανταγωνιστικών εθνικών αφηγήσεων.

Για να κατανοήσουμε πραγματικά την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, πρέπει να εμβαθύνουμε στις ιστορικές της καταβολές, οι οποίες χρονολογούνται στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Εκείνη την εποχή, η περιοχή που ήταν γνωστή ως Παλαιστίνη αποτελούσε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, με την κατάρρευση της αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Βρετανοί ανέλαβαν τον έλεγχο της Παλαιστίνης υπό την εντολή της Κοινωνίας των Εθνών.

Η Διακήρυξη Μπάλφουρ (1917)

Η Διακήρυξη Μπάλφουρ του 1917, η οποία εκδόθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση, εξέφρασε την υποστήριξή της στην ίδρυση μιας «εθνικής εστίας για τον εβραϊκό λαό» στην Παλαιστίνη. Αυτή η διακήρυξη έθεσε τις βάσεις για το σιωνιστικό κίνημα, το οποίο στόχευε στη δημιουργία μιας εβραϊκής πατρίδας στην περιοχή.

Το σχέδιο των Ηνωμένων Εθνών για δύο κράτη (1947)

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, το διεθνές αίσθημα μετατοπίστηκε προς την κατεύθυνση της ίδρυσης ενός εβραϊκού κράτους. Το 1947, τα Ηνωμένα Έθνη ενέκριναν ένα σχέδιο διαμελισμού που θα χώριζε την Παλαιστίνη σε ξεχωριστά εβραϊκά και αραβικά κράτη, με την Ιερουσαλήμ ως διεθνή πόλη. Ενώ η εβραϊκή ηγεσία αποδέχθηκε το σχέδιο, τα αραβικά έθνη το απέρριψαν, οδηγώντας σε ένοπλη σύγκρουση.

Ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος (1948)

Ο Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος του 1948, γνωστός και ως Πόλεμος της Ανεξαρτησίας, είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Η σύγκρουση αυτή ανάγκασε εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστίνιους Άραβες να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, δημιουργώντας μια προσφυγική κρίση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Ο πόλεμος των έξι ημερών (1967)

Το 1967, το Ισραήλ ενεπλάκη σε μια σύντομη αλλά καθοριστική σύγκρουση γνωστή ως Πόλεμος των Έξι Ημερών, κατά τη διάρκεια του οποίου κατέλαβε τη Δυτική Όχθη, τη Λωρίδα της Γάζας, τη Χερσόνησο του Σινά και τα Υψίπεδα του Γκολάν. Τα εδάφη αυτά παραμένουν στο επίκεντρο της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης.

Οι συμφωνίες του Όσλο (1993)

Οι Συμφωνίες του Όσλο του 1993 σηματοδότησαν μια ιστορική απόπειρα ειρήνευσης. Το Ισραήλ και η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) αναγνώρισαν ο ένας τον άλλον και δημιουργήθηκε ένα πλαίσιο για την παλαιστινιακή αυτοδιοίκηση στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας. Ωστόσο, ο δρόμος προς την ειρήνη ήταν βραχώδης, με τη βία και τις διαφωνίες να επιμένουν.

Μία «σύγχρονη γενοκτονία»

Η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις εκθέσεις του 2019 που επικαλείται ο ΟΔΕΘ, έχουν καταγράψει πλείστους τρόπους με τους οποίους το Ισραήλ αποσκοπεί στη βαθμιαία εξόντωση των Παλαιστινίων.Όπως έχει πολύ στοχευμένα ορίσει ο διακεκριμένος αναλυτής και ακαδημαϊκός Ιlan Pappe, αυτό που συμβαίνει στην Παλαιστίνη και μάλιστα με την ανοχή της διεθνούς κοινότητας είναι μία προοδευτική γενοκτονία «incremental genocide».

Ιδιαίτερα αξίζει να σταθούμε στους Ισραηλινούς εποικισμούς «Israeli settlements» εντός των κατεχόμενων παλαιστινιακών εδαφών της Δυτικής Όχθης, όπου κατοικούν περίπου 600.000 Ισραηλινοί. Οι εποικισμοί αυτοί έχουν χαρακτηρισθεί ως παράνομοι και συνιστούν κατάφωρη παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου, ενώ παράλληλα συμβάλλουν με έμμεσο, αλλά εξαιρετικά αποτελεσματικό τρόπο στην πληθυσμιακή αλλοίωση και αποδυνάμωση των Παλαιστινίων.

Ποιο είναι όμως το κρίσιμο στοιχείο στο παλαιστινιακό ζήτημα και για ποιο λόγο το Ισραήλ έχει επιδοθεί σε έναν αγώνα χωρίς τέλος κατά της αναγνώρισης του κράτους του Παλαιστίνης και αρνείται την επιστροφή των εκτοπισμένων Παλαιστινίων; Η απάντηση, μεταξύ άλλων, βρίσκεται στην πληθυσμιακή υπεροχή των Παλαιστινίων, όπου σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία ο πληθυσμός του Ισραήλ ανέρχεται σε περίπου 8.000.000. Αντίστοιχα, ο πληθυσμός των Παλαιστινίων ανέρχεται σε 5.000.000, που διαμένουν στη εδαφική περιοχή που εκτείνεται από τη Λωρίδα της Γάζας έως τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη της Δυτικής Όχθης. Αν σε αυτά προστίθεντο οι περίπου 7.000.000 επίσημα καταγεγραμμένοι Παλαιστίνιοι της διασποράς, τότε ο ισραηλινός πληθυσμός θα αποτελούσε την πληθυσμιακή μειοψηφία στην περιοχή. Έτσι το Ισραήλ ενδέχεται να βρεθεί αντιμέτωπο με την εξής προοπτική: ή να αποδεχθεί ότι θα αποτελεί εθνική μειονότητα στην περιοχή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, είτε να αποδυθεί το δημοκρατικό του χαρακτήρα και να αρνηθεί στους Παλαιστινίους το δικαίωμα της ψήφου. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που εμποδίζει διαχρονικά την επίτευξη μίας κοινώς αποδεκτής λύσης στο παλαιστινιακό ζήτημα.

Συμμαχίες και ο αντίκτυπός τους

Η ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση δεν περιορίζεται μόνο στα όρια του Ισραήλ και των παλαιστινιακών εδαφών. Έχει προσελκύσει περιφερειακούς και διεθνείς παράγοντες, ο καθένας με τα δικά του συμφέροντα και ατζέντες. Αυτές οι συμμαχίες έχουν επηρεάσει σημαντικά τη δυναμική της σύγκρουσης.

Ισραηλινές συμμαχίες:

Ηνωμένες Πολιτείες: Ίσως η πιο κρίσιμη συμμαχία για το Ισραήλ είναι η σχέση του με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ΗΠΑ είναι σταθερός υποστηρικτής του Ισραήλ από την ίδρυσή του, παρέχοντας στρατιωτική βοήθεια, διπλωματική υποστήριξη και πολιτική κάλυψη στα Ηνωμένα Έθνη. Αυτή η συμμαχία έχει ενισχύσει το Ισραήλ τόσο στρατιωτικά όσο και οικονομικά.
Ευρωπαϊκή Ένωση: Το Ισραήλ διατηρεί μια πολύπλοκη σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενώ η ΕΕ είναι σημαντικός εμπορικός εταίρος για το Ισραήλ, έχει επίσης επικρίνει τις ισραηλινές πολιτικές, ιδίως όσον αφορά τους εποικισμούς στη Δυτική Όχθη. Η ΕΕ έχει ζητήσει λύση δύο κρατών και έχει συμμετάσχει σε διπλωματικές προσπάθειες για την προώθηση της ειρήνης.
Αίγυπτος και Ιορδανία: Το Ισραήλ έχει ειρηνευτικές συνθήκες με την Αίγυπτο και την Ιορδανία, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την περιφερειακή σταθερότητα. Οι συνθήκες αυτές, που υπογράφηκαν το 1979 και το 1994, αντίστοιχα, έχουν συμβάλει στη μείωση της απειλής μεγάλων συγκρούσεων στα ανατολικά και νότια σύνορα του Ισραήλ.

Οι σύμμαχοι της Παλαιστίνης:

Αραβικά Κράτη: Ιστορικά, τα περισσότερα αραβικά κράτη έχουν υποστηρίξει πολιτικά και οικονομικά την παλαιστινιακή υπόθεση. Ωστόσο, η δυναμική έχει αλλάξει με την πάροδο των ετών. Ενώ ορισμένα αραβικά κράτη, όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία, έχουν συνάψει ειρήνη με το Ισραήλ, άλλα, όπως το Ιράν και η Συρία, έχουν παραμείνει σταθεροί αντίπαλοι. Πρόσφατα, υπήρξαν σημάδια προσέγγισης μεταξύ του Ισραήλ και ορισμένων αραβικών κρατών του Κόλπου, με γνώμονα τις κοινές ανησυχίες για το Ιράν.

Χαμάς και Φατάχ

Στα παλαιστινιακά εδάφη, υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη αντιπαλότητα μεταξύ της Χαμάς, η οποία ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας, και της Φατάχ, η οποία κυβερνά τμήματα της Δυτικής Όχθης. Αυτός ο εσωτερικός διχασμός έχει εμποδίσει τις προσπάθειες να παρουσιαστεί ένα ενιαίο μέτωπο στις διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ.

Οι επιπτώσεις των συμμαχιών

Οι συμμαχίες του Ισραήλ και των Παλαιστινίων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πορείας της σύγκρουσης. Επηρέασαν τις στρατιωτικές δυνατότητες, τις διπλωματικές διαπραγματεύσεις και την περιφερειακή δυναμική:

Στρατιωτική ισχύς: Η συμμαχία του Ισραήλ με τις Ηνωμένες Πολιτείες του παρείχε προηγμένη στρατιωτική τεχνολογία και υποστήριξη, δίνοντάς του σαφές στρατιωτικό πλεονέκτημα στην περιοχή.
Διπλωματική υποστήριξη: Η διπλωματική υποστήριξη των ΗΠΑ έχει θωρακίσει το Ισραήλ από τη διεθνή κριτική και του επέτρεψε να πλοηγηθεί στις διαπραγματεύσεις με ισχυρότερα χέρια.
Περιφερειακή δυναμική: Οι μεταβαλλόμενες συμμαχίες μεταξύ των αραβικών κρατών έχουν δημιουργήσει προκλήσεις και ευκαιρίες για τους Παλαιστίνιους. Πρόσφατες εξελίξεις, όπως οι Συμφωνίες του Αβραάμ, έχουν αναδιαμορφώσει την περιφερειακή δυναμική και έχουν δημιουργήσει νέες δυνατότητες για ειρήνη, αλλά έχουν επίσης εγείρει ανησυχίες μεταξύ των Παλαιστινίων.
Εσωτερική διαίρεση: Το χάσμα μεταξύ της Χαμάς και της Φατάχ έχει εμποδίσει τις προσπάθειες των Παλαιστινίων να παρουσιάσουν μια ενιαία στάση στις διαπραγματεύσεις, καθιστώντας δύσκολη την επίτευξη μιας συνολικής ειρηνευτικής συμφωνίας.

Ο αντίκτυπος στους πολίτες

Η σύγκρουση έχει προκαλέσει καταστροφικές συνέπειες για τους αμάχους και στις δύο πλευρές. Οι Παλαιστίνιοι στη Γάζα, μια πυκνοκατοικημένη περιοχή, έχουν υποστεί πολλαπλούς πολέμους και αποκλεισμούς, με αποτέλεσμα να επικρατούν άσχημες ανθρωπιστικές συνθήκες. Οι Ισραηλινοί πολίτες έχουν αντιμετωπίσει επιθέσεις με ρουκέτες και το ψυχολογικό τίμημα της ζωής υπό συνεχή φόβο. Τα παιδιά, ιδιαίτερα, έχουν πληγεί βαθιά, καθώς μεγαλώνουν μέσα στη βία και την αστάθεια.

Η παλαιστινιακή προσφυγική κρίση, που προέρχεται από τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948, συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Εκατομμύρια Παλαιστίνιοι είναι εκτοπισμένοι, με το δικαίωμά τους να επιστρέψουν στις πατρογονικές τους εστίες να αποτελεί κεντρικό σημείο διαμάχης.

Πιθανές διαδρομές προς την επίλυση

Η δίκαιη και διαρκής επίλυση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης παραμένει δύσκολη, αλλά υπάρχουν δυνητικοί δρόμοι. Τα βασικά στοιχεία περιλαμβάνουν:

Λύση δύο κρατών: Ένα ευρέως αποδεκτό πλαίσιο που προβλέπει ένα κυρίαρχο Ισραήλ και μια Παλαιστίνη να ζουν δίπλα-δίπλα, με βάση τα σύνορα πριν από το 1967. Οι διαπραγματεύσεις για τα τελικά σύνορα, τις ρυθμίσεις ασφαλείας και το καθεστώς της Ιερουσαλήμ και των προσφύγων παραμένουν τρομερές προκλήσεις.
Διεθνής διαμεσολάβηση: Η συμμετοχή αμερόληπτων διεθνών παραγόντων στη διαμεσολάβηση των διαπραγματεύσεων μπορεί να διευκολύνει την πρόοδο.
Εμπλοκή της κοινωνίας των πολιτών: Πρωτοβουλίες βάσης που προάγουν την κατανόηση και το διάλογο μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων μπορούν να συμβάλουν στη γεφύρωση των διαιρέσεων.

Σε κάθε περίπτωση το Μεσανατολικό είναι ένα πολύπλευρο ζήτημα με παγκόσμιες προεκτάσεις που όπως αποδεικνύεται, δεν υπάρχουν άμεσοι τρόποι για τη λύση του.