Les Malheurs de la vertu ή: Το άρθρο 16 και η κακομεταχείριση του συνταγματικού λόγου

Συνταγματικό «colpo grosso» αποκαλεί στο τελευταίο του βιβλίο την ψήφιση του νόμου για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ο ομότιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών, Γιάννης Δρόσος.

Ο συγγραφέας εξετάζει, παρουσιάζει και σχολιάζει σε βάθος την ελληνική και ευρωπαϊκή ενωσιακή νομοθεσία και νομολογία σχετικά με το αντικείμενο της οργάνωσης της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας και την θεωρία σχετικά με το «ζωντανό Σύνταγμα», δηλαδή σχετικά με το πόσο μπορεί ο ερμηνευτής του Συντάγματος να αποκλίνει από το γραπτό του κείμενο. Χωρίς να αποφεύγει τις «τεχνικές» λεπτομέρειες, αλλά με οξύ και ανατρεπτικό τρόπο ο συγγραφέας επιχειρεί αναλυτική ανασκευή των απόψεων που διατύπωσαν οι συνάδελφοί του Αλιβιζάτος, Βενιζέλος, Σκουρής και Μανιτάκης, οι οποίες άλλωστε, στη συζήτηση στη βουλή, ήταν και οι σημαίες που πίσω τους στοιχήθηκε η κυβερνητική πλευρά.

Πρόκειται για βιβλίο έντονης κριτικής που ξεπερνάει τα συνηθισμένα πλαίσια των διαφωνιών μεταξύ  ειδικών και «ειδικών» του Συνταγματικού Δικαίου. Στην ουσία του ζητήματος, φαίνεται να μας λέει το βιβλίο του Δρόσου, δεν βρίσκεται απλά και μόνο η πολιτική αντιπαράθεση για το εάν πρέπει ή όχι να επιτραπεί η λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα, αλλά εάν μία ρητή και ανεπιφύλακτη διάταξη, όπως εκείνη του άρθρου 16 του Συντάγματος, μπορεί να αγνοηθεί, επειδή έτσι το θέλησε μια κυβερνητική πλειοψηφία, σήμερα αυτή αύριο μια άλλη. Το κύριο θέμα δηλαδή, για τον συγγραφέα, είναι το ίδιο το Σύνταγμα και όχι μια διαφωνία σχετικά με την έννοια ή και την αξία μιας διάταξής του.

Χωράει άλλωστε διαφωνία στο προκείμενο θέμα; Υπενθυμίζοντας ότι το Σύνταγμα περιέχει πάνω από δέκα ρητές απαγορεύσεις, όπως την απαγόρευση διοικητικών μέτρων που εμποδίζουν την ελεύθερη κίνηση και εγκατάσταση στη χώρα και την αποδημία από αυτήν, την απαγόρευση χρήσης παράνομων αποδεικτικών μέσων, την απαγόρευση προληπτικής λογοκρισίας κλπ., ο Δρόσος επισημαίνει ότι «απαγορεύεται» σημαίνει απαγορεύεται και ότι δεν είναι ανεκτή η ερμηνεία και εφαρμογή της λέξης «απαγορεύεται» σαν «επιτρέπεται» χωρίς να μεσολαβήσει ρητή συνταγματική αναθεώρηση. Αλλά ούτε το ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο, μπορεί να αλλάζει το σαφές και ρητό νόημα μιας συνταγματικής διάταξης, τονίζει επίσης ο συγγραφέας, υπενθυμίζοντας και ότι, πάντως, το δίκαιο αυτό δεν επιβάλλει σε καμία χώρα την υποχρέωση να επιτρέπει στο έδαφός της λειτουργία ιδιωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

Όσον αφορά την νομική επιχειρηματολογία, το βιβλίο είναι εξαντλητικό, και γραμμένο απλά, αλλά όχι απλοϊκά. Ο Δρόσος αναφέρεται και γενικά και συγκεκριμένα στις σχετικές με το θέμα αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και των Ανωτάτων Δικαστηρίων της Γαλλίας και της Γερμανίας, καθώς και στην αμερικανική, γερμανική και ελληνική θεωρία περί «ζωντανού Συντάγματος», για την οποία μάλιστα καταγγέλλει «εκχυδαϊσμένη απόπειρα εργαλειοποίησης» τόσο μέσα στη βουλή όσο και στον δημόσιο διάλογο. Οι πλούσιες νομολογιακές αναφορές και παραθέσεις και οι αρκετές χαρακτηριστικές θεωρητικές αναφορές επιτρέπουν σε όποιον θέλει να εμβαθύνει περισσότερο είτε στις «τεχνικές» νομικές είτε και στις θεωρητικές διαστάσεις των ζητημάτων που τίθενται.

Χωρίς να  παραγνωρίζει ένα τέλμα που φαίνεται να υπάρχει στα ελληνικά πανεπιστήμια και την ανάγκη ουσιαστικών αλλαγών στο ελληνικό πανεπιστημιακό τοπίο, ο Δρόσος αναδεικνύει ως βασικό θέμα του βιβλίου του την υπεράσπιση του Συντάγματος ως θεμέλιου «της ελευθερίας και των ελευθεριών μας.» Το Σύνταγμα πρέπει όντως να ανταποκρίνεται στις εξελίξεις των καιρών, μας λέγει ο συγγραφέας. Δεν είναι όμως τόσο «ζωντανό» ώστε οι διατάξεις του να έχουν καταντήσει «νεκρό γράμμα, ψοφίμι, και μάλιστα οδωδώς». Άλλο πράγμα ο εμπλουτισμός της ερμηνείας μιας παλαιάς διάταξης με δεδομένα νέων εποχών και άλλο η αγνόησή της.

Η ουσιαστικότερη ίσως, πέρα από την συγκυρία της στιγμής, συμβολή του βιβλίου είναι ότι δεν περιορίζεται στο ειδικότερο θέμα των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Συνδέει την παραβίαση του άρθρου 16 με την ευρύτερη και διεθνώς τάση για  παραμερισμό του Συντάγματος ως συστήματος εγγυήσεων ελευθερίας και δικαιωμάτων και την ροπή προς αυτό που αποκαλείται «ανελεύθερη δημοκρατία» ή «illiberal democracy», για την οποία αναφέρει συγκεκριμένα παραδείγματα από τις ΗΠΑ του Τραμπ (με σχετικά μακροσκελείς επ΄ αυτού αναφορές), την Ουγγαρία του Όρμπαν, την Τουρκία του Ερντογάν και το Ισραήλ του Νετανιάχου.

Την συνδέει επίσης την «κακομεταχείριση», όπως την αποκαλεί, του Συντάγματος μέσω της αγνόησης του άρθρου 16 και με άλλες περιπτώσεις που το ελληνικό Σύνταγμα παραβιάστηκε, όπως στην περίπτωση των υποκλοπών, χωρίς  πάντως να τοποθετεί την Ελλάδα στην ίδια κατηγορία με τις σημερινές ΗΠΑ ή την Ουγγαρία κλπ.

Οξύ και μερικές φορές προκλητικό το βιβλίο του Δρόσου (ήδη ο τίτλος του παραπέμπει στο έργο του Μαρκησίου Σαντ Justine, ou les Malheurs de la vertu, ενώ στο καλαίσθητο λιτό εξώφυλλό του βλέπουμε την Σαλώμη, μέγαιρα, μπροστά στο κομμένο κεφάλι του Ιωάννη του Προδρόμου) είναι γραμμένο με τρόπο προσιτό για κάθε αναγνώστη, αλλά και με εμφανές πείσμα (πράγμα που ο ίδιος παραδέχεται στον Πρόλογό του) και όχι λίγες φορές με πικρό σαρκασμό. 

Με το θέμα της συνταγματικότητας του ν. 5094/2024 ακόμη ανοικτό στο Συμβούλιο της Επικρατείας, που πρόσφατα εκδίκασε σχετική σειρά αιτήσεων ακυρώσεως και καλείται να μετρηθεί και με το ίδιο το συνταγματικό κείμενο και με δικές του αποφάσεις, που αναλυτικά παραθέτει ο συγγραφέας, το βιβλίο, παρ' όλο το νομικό του περιεχόμενο παραμένει ένα βαθιά πολιτικό έργο. Αυτό ακριβώς επειδή συνδέει την ειδική περίπτωση του άρθρου 16 του Συντάγματος με το γενικότερο ζήτημα του κινδύνου για μία μη αντιστρέψιμη πορεία φαλκίδευσης του συνταγματικού δημοκρατικού κράτους δικαίου και δημοκρατίας που είναι πια ορατή απειλητική πραγματικότητα στις χώρες της ευρωπαϊκής και αμερικανικής Δύσης.

Του Γιάννη Δρόσου, Les Malheurs de la vertu, ή: Το άρθρο 16 και η κακομεταχείριση του συνταγματικού λόγου, Απρίλιος 2025, εκδ. Ευρασία, σελ. 251, τιμή: 18 ευρώ.

Διαβάστε ακόμη

Αυτά είναι τα πρόσωπα που αναζήτησαν περισσότερο οι Έλληνες στη Google - «Πρωτιά» για την Klavdia

Είναι επίσημο: Η Netflix εξαγοράζει την Warner Bros για αστρονομικό ποσό

Παράνομες συνταγογραφήσεις με κέρδη πάνω από 100.000 ευρώ: Τρεις συλλήψεις - Η ανακοίνωση του ΕΟΠΥΥ

Έφηβος εξομολογείται πώς κατέληξε να κάνει 11 γραμμαρία κεταμίνης τη μέρα στα 13 του