δημοφιλές τώρα: 
Δρ Νεκταρία Αδακτύλου στο ethnos.gr: «Χρειαζόμαστε τολμηρές εθνικές πολιτικές, και κάτι περισσότερο: κλιματική ισότητα και δικαιοσύνη»
🕛 χρόνος ανάγνωσης: 26 λεπτά ┋ 🗣️ Ανοικτό για σχολιασμό
Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει την αύξηση της θερμοκρασίας της γης, την απώλεια βιοποικιλότητας, τη ρύπανση του αέρα και των υδάτων, και πολλές άλλες σοβαρές περιβαλλοντικές προκλήσεις. Η κλιματική αλλαγή, ειδικά, έχει δυνητικά καταστροφικές συνέπειες για τον πλανήτη, όπως την αύξηση της στάθμης της θάλασσας, καθώς και την συχνότητα και την ένταση φυσικών καταστροφών. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα είναι εμφανείς και με την πάροδο του χρόνου, η χώρα μας αντιμετωπίζει μια σειρά από προβλήματα με εκτεταμένες δυσμενείς συνέπειες και συναφείς απώλειες για τη φύση και τους ανθρώπους.
Η Δρ Νεκταρία Αδακτύλου*, επίκουρη καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο West Virginia των HΠΑ, μιλά στο ethnos.gr για μία από τις κρίσιμες προκλήσεις του 21ου αιώνα, καθώς και για τον ρόλο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, η οποία αποτελεί ένα καίριο μέσο για την κατανόηση των αιτιών και των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.
Σε ποιες ενέργειες μπορεί να προχωρήσει ο μέσος άνθρωπος στην καθημερινότητα του ώστε να υπάρξει από τη δική του πλευρά μια θετική αλλαγή όσον αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος;
Κοιτάξτε, το ζήτημα της κλιματικής μεταβολής είναι πάρα πολύ σύνθετο. Οι ενέργειες εκείνες που μπορούν, σε κλίμακα που να κάνει την διαφορά, να αλλάξουν την κατάσταση πρέπει να υποστηρίζονται και να προωθούνται από εκείνους που αποφασίζουν για τους πολίτες σε επίπεδο παγκόσμιων κέντρων αποφάσεων, συνασπισμών κρατών όπως η ΕΕ και κρατικών μηχανισμών δοίκησης.
Φυσικά και υπάρχουν δράσεις που μπορούμε να υιοθετήσουμε σαν πολίτες, γιατί αυτές λειτουργούν συνεργατικά και συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αειφορία, αλλά και γιατί συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας σεβασμού και κοινωνικής ενσυναίσθησης.
Για παράδειγμα:
- Συστηματική και συνειδητή εξοικονόμηση ενέργειας (απενεργοποιούμε τις συσκευές όταν δεν τις χρειαζόμαστε, χρησιμοποιούμε λυχνίες LED, επενδύουμε στην καλύτερη μόνωση του σπιτιού μας και ζητούμε από τους δήμους μας την έρευνα για χρήση τεχνολογιών υλικών στα κτίριά μας, τα οποία υπάρχουν και δημιουργούν θερμική ανάσχεση).
- Εξετάζουμε εναλλακτικές επιλογές για τις μετακινήσεις μας ώστε να μειώνουμε το περιβαλλοντικό μας αποτύπωμα, πχ μέσα μαζικής μεταφοράς, ποδήλατα, ηλεκτρικά αυτοκίνητα, χρήση αυτοκινήτων μαζί με άλλους).
- Το ίδιο κάνουμε και με τις αγορές μας, αναζητώντας προϊόντα με ανακυκλωμένα υλικά, μειώνοντας τη χρήση πλαστικών μιας χρήσης και ακολουθώντας την φιλοσοφία επισκευάζω- επαναχρησιμποιώ- ανακυκλώνω. Επίσης προτιμούμε τα τοπικά προϊόντα, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για μεταφορές σε μεγάλες αποστάσεις.
- Σε σχέση με τα απορρίματά μας, διαχωρίζουμε τα ανακυκλώσιμα υλικά και τα απορρίπτουμε στους ειδικούς κάδους.
- Είμαστε προσεκτικοί με την χρήση του νερού.
- Προσπαθούμε να μειώσουμε την κατανάλωση κρέατος. Η παραγωγή τροφίμων φυτικής προέλευσης γενικά συνεπάγεται λιγότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και απαιτεί λιγότερη ενέργεια, γη και νερό.
- Συμμετέχουμε σε δράσεις που ωφελούν το περιβάλλλον, όπως είναι οι καθαρισμοί ακτών και οι δενδροφυτεύσεις και ενημερωνόμαστε για τα θέματα του περιβάλλοντος.
Σας είπα στην αρχή της απάντησής μου ότι είναι τα κέντρα λήψης αποφάσεων που μπορούν να χαράξουν και να υλοποιήσουν στρατηγικές για να προστατεύσουν τους πολίτες από την κλιματική μεταβολή.
Όμως, θέλω εδώ να επισημάνω κάτι που θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό: όταν προκύπτει ένα θέμα που απασχολεί τους πολίτες πραγματικά, τότε αρχίζουν να αλλάζουν κάποια πράγματα. Εισάγεται νομοθεσία ή γίνονται νομοθετικές ρυθμίσεις και ξεκινάει μια συζήτηση. Αν το θέμα αυτό είναι καταλυτικής σημασίας μπορεί να καθοδηγήσει τις ψήφους των πολιτών. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι όταν ένα ζήτημα φτάνει την κορυφή της πολιτικής ατζέντας, κερδίζει αυτό που ονομάζουν στον πολιτικό κόσμο «υψηλή σημαντικότητα» (high saliency). Παρ’ολο που στο ζήτημα της κλιματικής μεταβολής έχει υπάρξει πολύ μεγάλη πρόοδος, τα δεδομένα δείχνουν ότι δεν είναι ακόμα καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή ψήφου των πολιτών σε πολλά μέρη του κόσμου. Τα περιβαλλοντικά κινήματα καθοδηγούν αυτήν την σημαντικότητα. Αλλά, για να επιτύχουν, χρειάζονται μια ευρεία βάση υποστηρικτών, καθώς και μια στενή ομάδα ακτιβιστών και ειδικών επιστημόνων. Χρειάζονται επίσης πολιτική δύναμη, που προκύπτει όταν «επιστρατεύονται» σύμμαχοι στις κυβερνήσεις για να εισάγουν και να υπερασπιστούν αποφάσεις.
Μια μελέτη που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το 2019 για τα έτη 1900-2006 έδειξε ότι κάθε πολιτικό / κοινωνικό κίνημα που κέρδισε την ενεργή και συνεχιζόμενη συμμετοχή του 3,5% του πληθυσμού κατέληξε στο να επιτύχει τους στόχους του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η μη βίαιη επανάσταση της Ινδίας για την ανεξαρτησία της, καθώς και το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των έγχρωμων στις ΗΠΑ τις δεκαετίες του ’50 και του ΄60.
Παρ’ολες τις πρόσφατες εξελίξεις στα θέματα του κλίματος, τα δεδομένα δείχνουν ότι δεν είναι ακόμα μέσα στα πέντα πρώτα θέματα που απασχολούν τους ψηφοφόρους σε πολλές περιοχές του κόσμου. Συνήθως προέχουν θέματα μεταναστευτικής πολιτικής, φορολογικά, και θέματα παροχών υγείας. Για παράδειγμα, στις Ηνωμένες Πολιτείες (που βρίσκοναι στη λίστα με τους 5 μεγαλύτερους ρυπαντες) σε δημοσκοπήσεις που έγιναν το 2020, οι ψηφοφόροι δήλωσαν ότι τα θέματα που τους απασχολούν κυρίως είναι οι επιπτώσεις του Covid, η οικονομία, οι χαμηλής ποιότητας ηγεσίες και οι σχέσεις με τις μειονότητες. Το 3% των ψηφοφόρων δήλωσαν ότι τα θέματα της κλιματικής μεταβολής είναι στις υψηλότερές τους ανησυχίες / προτεραιότητες.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν έβαλε την δράση για την κλιματική μεταβολή ανάμεσα στους κεντρικούς στόχους της. Το 2022 υπέγραψε τον νόμο για τη μείωση του πληθωρισμού, ο οποίος περιελάμβανε μια σειρά από πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής μεταβολής. Περίπου τα τρία τέταρτα των Δημοκρατικών και όσων είναι πιο κοντά στο Δημοκρατικό Κόμμα (76%) δήλωσαν ότι οι πολιτικές της κυβέρνησης Μπάιντεν για το κλίμα οδηγούν τη χώρα προς τη σωστή κατεύθυνση. Μεταξύ των Ρεπουμπλικάνων και των ανεξάρτητων που είναι φίλα προσκείμενοι στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα, το 82% λέει ότι ο Μπάιντεν οδηγεί τη χώρα προς τη λάθος κατεύθυνση. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που έχει γενικά μια πιο ολοκληρωμένη και αποδοτική πολιτική για το θέμα αυτό, τα πράγματα είναι καλύτερα. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου που έγινε το 2019 οι πολίτες της ΕΕ λένε ότι η καταπολέμηση της κλιματικής μεταβολής θα πρέπει να είναι η μεγαλύτερη προτεραιότητα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επίσης τα δεδομένα έδειξαν ότι κλιματική μεταβολή ήταν ένας από τους κύριους λόγους για την ψήφο στις ευρωεκλογές, ιδίως για τους νέους.
Για να θεσπιστούν μέτρα επιθετικής πολιτικής, χρειάζεται ένας ικανός αριθμός αξιωματούχων που να τάσσονται σθεναρά υπέρ των δράσεων για το κλίμα, ξεπερνώντας τα εμπόδια που δημιουργούν τα διάφορα λόμπι. Αυτοί οι αξιωματούχοι προέρχονται και από τις δικές μας επιλογές.
Θα μπορούσε η χρήση νέων τεχνολογιών να συμβάλλει ώστε να αποφευχθούν φυσικές καταστροφές ή να μειωθεί ο αντίκτυπός τους; Και αν ναι με ποιον τρόπο; Υπάρχουν στην χώρα μας τα συγκεκριμένα εργαλεία;
Οι φυσικές καταστροφές, όπως είναι οι σεισμοί, οι φωτιές, οι τυφώνες και οι πλημμύρες είναι αναπόσπαστο μέρος των δυναμικών συστημάτων της Γης. Αυτό που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος είναι η αλλαγή στην συχνότητα και την ένταση κάποιων τέτοιων φαινομένων, λόγω της κλιματικής μεταβολής. Υπάρχουν τεχνολογίες που συμβάλλουν στην ανάσχεση των επιπτώσεων της κλιματικής μεταβολής. Το θέμα με αυτές τις τεχνολογίες είναι το οικονομικό κόστος, η κλίμακα στην οποία μπορούν να εφαρμοστούν και η ταχύτητα με την οποία μπορούν να υιοθετηθούν.
O βασικός στόχος αναφορικά με την προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής μεταβολής είναι η μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Πολλές χώρες και περιοχές έχουν δεσμευτεί να επιτύχουν καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μέχρι τα μέσα του αιώνα ή νωρίτερα. Καθαρός μηδενισμός σημαίνει ότι μια χώρα στοχεύει στην εξισορρόπηση της ποσότητας των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπει με μια ισοδύναμη ποσότητα που απομακρύνεται από την ατμόσφαιρα, μειώνοντας ουσιαστικά την καθαρή συμβολή της στην υπερθέρμανση του πλανήτη στο μηδέν. Τεχνολογίες που μπορούν να βοηθήσουν σε αυτήν την κατεύθυνση είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέγειας, τα συνθετικά καύσιμα (ουδέτερα άνθρακα καύσιμα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στους καυστήρες εσωτερικής καύσης), βελτίωση των μπαταριών για την αποθήκευση ενέργειας, η τεχνητή απομάκρυνση άνθρακα από την ατμόσφαιρα, το πράσινο υδρογόνο, μεταξύ άλλων.
Υπάρχουν επίσης τεχνολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να προετοιμαστούν, να ανταποκριθούν και να ανακάμψουν από αυτά τα γεγονότα. Ενδεικτικά θα αναφέρω:
i.τα κλιματικά μοντέλα, που έχουν βελτιωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια. Μπορούν να βοηθήσουν τις κυβερνήσεις και τους οργανισμούς να αναπτύξουν στρατηγικές για τον μετριασμό των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων των καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα, όπως οι ξηρασίες και οι πυρκαγιές
ii.τις τεχνολογίες τηλεπισκόπησης, όπως οι δορυφόροι, και τα drones μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση των περιβαλλοντικών συνθηκών και αλλαγών
iii. τους αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης που μπορούν να αναλύσουν μεγάλο όγκο δεδομένων και να εντοπίσουν μοτίβα που σχετίζονται με φυσικές καταστροφές.
iv. Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης που επιτρέπουν στους ανθρώπους να εκκενώσουν περιοχές ή να λάβουν μέτρα προστασίας και
v. Εργαλεία μοντελοποίησης και προσομοίωσης που μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη στρατηγικών αντίστασης και ανθεκτικότητας για τις κοινότητες.
Όμως, ενώ αυτές οι τεχνολογίες είναι πολύ σημαντικά εργαλεία, η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες, όπως είναι η προσβασιμότητά σε αυτά, η προσιτότητά τους από οικονομική πλευρά και, κυρίως, η προθυμία και η ετοιμότητα των κυβερνήσεων, των οργανισμών και των κοινοτήτων να τις υιοθετήσουν και να τις εφαρμόσουν αποτελεσματικά.
Η χώρα μας έχει εξαιρετικούς επιστήμονες που γνωρίζουν πολύ καλά όλα τα παραπάνω και μπορούν πολύ επιτυχημένα να χρησιμοποιήσουν αυτά τα εργαλεία. Έχω την αίσθηση ότι γίνεται μια εκ των υστέρων αντίδραση στο πρόβλημα από την πλευρά του κρατικού μηχανισμού, και κάπως δεν ενσωματώνεται αυτή η τεχνογνωσία που υπάρχει στη χώρα μας σε μία διοίκηση που θα έχει τις γνώσεις, τις δεξιότητες και την ευελιξία να χτίσει μια στιβαρή στρατηγική για την αντιμετώπιση των ακραίων φαινομένων. Και βέβαια η στρατηγική αυτή θα πρέπει να εργαστεί για να χτίσει ένα σχέδιο για την επικαιροποίηση των υποδομών με τις πιέσεις που υπάρχουν λόγω της κλιματικής μεταβολής. Πολύ δύσκολο και σύνθετο αυτό το έργο, αλλά απαραίτητο, καθώς τα γεγονότα δείχνουν ότι οι υπάρχουσες υποδομές δεν μπορούν πια να καλύψουν τους πολίτες στην αντιμετώπιση των ακραίων καταστάσεων.
Τα τελευταία γεγονότα που ειχαν τραγικές συνέπειες για πολλούς συνανθρώπους μας και που ταλαιπώρησαν και ταλαιπωρούν τόσους άλλους πρέπει να μεταφραστούν σε κάποιες δράσεις. Ενδεχομένως να γίνει αυτό με δράσεις μικρής κλίμακας αρχικά που να μπορούν να πολλαπλασιαστούν ή και με κάποια εξωτερική βοήθεια. Πάντως θα πρέπει να υπάρξει σοβαρός σχεδιασμός σε αυτήν την κατεύθυνση.
Τι περιλαμβάνει το πρόγραμμα Globe της NASA;
Το πρόγραμμα GLOBE Mission EARTH είναι μια συνεργασία μεταξύ ομάδων που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα GLOBE (Global Observation to Benefit the Environment) στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το πρόγραμμα GLOBE είναι ένα διεθνές επιστημονικό και εκπαιδευτικό πρόγραμμα που επικεντρώνεται στην προώθηση της γνώσης στις φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά και την τεχνολογία, και στην δημιουργία δικτύων μεταξύ ανθρώπων που ενδιαφέρονται για το περιβάλλον, σε όλο τον κόσμο. Το πρόγραμμα λειτουργεί αυτή τη στιγμή σε 127 χώρες, μια από τις οποίες είναι και η Ελλάδα. Η λειτουργία του πρόγράμματος στη χώρα μας υποστηρίζεται από το Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, με εθνικό συντονιστή τον Καθηγητή Κώστα Καρτάλη.
Στόχος του προγράμματος GLOBE Mission EARTH τώρα, είναι να εμπλουτιστεί το εκπαιδευτικό υλικό και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες του GLOBE με άλλους πόρους της NASA για την υποστήριξη της γνώσης στην επιστήμη. Ο επικεφαλής οργανισμός είναι το Πανεπιστήμιο του Τολίντο (University of Toledo, Ohio) και οι βασικοί εταίροι είναι ο οργανισμός WestEd σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο UC Berkeley, το Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, το Tennessee State University και το Ερευνητικό Κέντρο Langley της NASA (Langley Research Center).
Ακολουθώντας τις βέλτιστες πρακτικές που βασίζονται στην τρέχουσα έρευνα, το πρόγραμμα φέρνει σε επαφή επιστήμονες, εκπαιδευτικούς και αναγνωρισμένους επαγγελματίες σε θέματα επιστήμης και εκπαίδευσης, που αλληλεπιδρούν με μαθητές, καθηγητές και φοιτητές για να προσφέρουν υποστήριξη της διεπιστημονικής γνώσης στα πεδία της επιστήμης (φυσική, χημεία, βιολογία), της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών. Προτεραιότητα του προγράμματος είναι η συμμετοχή πληθυσμών όλων των ηλικιών, που υποεκπροσωπούνται στην εκπαίδευση, τη γνώση και τις σταδιοδρομίες στην επιστήμη για κοινωνικο-οικονομικούς και ιστορικούς λόγους. Το πρόγραμμα λειτουργεί μέσα από την παροχή συνεχιζόμενης εκπαίδευσης τους καθηγητές και με την υποστήριξη των μαθητών στην δημιουργία ερευνητικών εργασιών τις οποίες παρουσιάζουν σε διάφορα συνέδρια, με τη χρήση υλικού και μεθόδων που βασίζονται στο GLOBE και σε άλλους εκπαιδευτικούς πόρους της NASA. Το πρόγραμμα, που χρηματοδοτείται από την ΝΑSΑ (NASA Cooperative Agreement Notice (CAN)# NNX16AC54A) βρίσκεται στον 7ο χρόνο εφαρμογής του και έχει έναν χρονικό ορίζοντα άλλων τριών χρόνων, με την προοπτική να συνεχιστεί πιθανόν και μετά την τριετία, αφού αξιολογηθεί ξανά από τις αρμόδιες ομάδες του φορέα χρηματοδότησης.
Τα τελευταία 7 χρόνια είμαι η εξωτερική αξιολογήτρια του προγράμματος GLOBE Mission EARTH, υπεύθυνη για τον στρατηγικό σχεδιασμό, την παρακολούθηση της εφαρμογής του και την αναφορά προόδου στον φορέα χρηματοδότησης. Με αυτή την ιδιότητα έχω στενή και συστηματική συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς με απώτερο στόχο μας την υποστήριξη της πρόσβασης σε ευκαιρίες μάθησης για όλους. Οι προσπάθειές μας καθοδηγούνται από τις αρχές της διαφορετικότητας, της ισότητας, της συμπερίληψης και της πρόσβασης (Diversity, Equity, Inclusion and Access) στη μάθηση καθώς και από τις αρχές του καθολικού σχεδιασμού της μάθησης (Universal Design Learning).
Από το 2016 έως και το 2022, στο πρόγραμμα GLOBE Mission Earth έχουν εμπλακεί πάνω από 26,000 μαθητές της δευτεροβάθμιας και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, 499 καθηγητές και δάσκαλοι, 274 προπτυχιακοί φοιτητές και 252 επαγγελματίες με αναγνωρισμένο έργο στην επιστήμη (Subject Matter Experts) προερχόμενοι από την NASA και άλλους φορείς, κυρίως Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ινστιτούτα.
Το GLOBE Mission EARTH είναι μία απο τις 48 ομάδες που αποτελούν το δίκτυο Science Activation της ΝΑSΑ. Θα λέγαμε σε μια ελεύθερη μετάφραση ότι αυτό είναι το δίκτυο για την «ενεργοποίηση της επιστήμης». Είναι ένα συνεργατικό δίκτυο επιλεγμένων ομάδων και δραστηριοτήτων υποδομής της NASA που συνδέει τους ειδικούς επιστήμονες, το περιεχόμενο και τις εμπειρίες της NASA με τις κοινότητες που συμμετέχουν, για να ενεργοποιήσει την κριτική σκέψη και να εμβαθύνει στην γνώση για κατανόηση της Γης και ό, τι υπάρχει πέρα από αυτήν.
Ποιες προτάσεις θα µπορούσαν να γίνουν στην πολιτεία ώστε να αποκτήσει η περιβαλλοντική εκπαίδευση έναν ουσιώδη ρόλο στα σχολεία;
Θα σας απαντήσω σε αυτή την ερώτηση µε βάση τα ευρήµατα που έχουµε στα προγράµµατα που σας ανέφερα νωρίτερα. Φυσικά υπάρχουν διαφορές στο εκπαιδευτικό σύστηµα, στους πόρους και τις υποδοµές, αλλά η εµπειρία µου στον χώρο και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό λέει ότι υπάρχουν κάποια κοινά σηµεία που δηµιουργούν δυσκολίες στη ανάπτυξη και υποστήριξη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία στηρίζεται συχνά στην όρεξη και το µεράκι των εκπαιδευτικών ή και το ενδιαφέρον τους για τα θέµατα του περιβάλλοντος. Τα κίνητρα είναι θα έλεγα περιορισµένα.
Εξίσου περιορισµένος είναι και ο χρόνος που θα πρέπει να εξοικονοµήσουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές για να κάνουν κάποιες δράσεις µε τους µαθητές τους εκτός σχολικού ωραρίου. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις δραστήριων εκπαιδευτικών που τα καταφέρνουν, αλλά φοβάµαι ότι δεν είναι ο κανόνας. Επίσης, δεν υπάρχει συχνά κάποιος µηχανισµός που να επιτρέπει την επικοινωνία των δράσεων µε το ευρύτερο σχολικό περιβάλλον. Πόσοι µαθαίνουν τις ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες που λαµβάνονται από κάποιες οµάδες και κάποιες καλές πρακτικές εφαρµογής τους;
Η εµπειρία µου µου έχει δείξει ότι υπάρχουν τρόποι για να ενισυχθούν και να αντέξουν σε βάθος χρόνου τέτοιες προσπάθειες. Κάποιες προτάσεις:
- Ενσωµάτωση συγκεκριµένων θεµάτων και δράσεων που σχετίζονται µε το περιβάλλον και την αειφορία σε σχολικά µαθήµατα και ανάπτυξη διαδραστικών προγραµµάτων περιβαλλοντικής εκπάιδευσης που θα επιτρέπουν στους µαθητές να βγουν έξω από την τάξη, να κάνουν µετρήσεις, να τις επεξεργαστούν και να παρουσιάσουν τα αποτελέσµατά τους στο σχολείο του ή και σε άλλα περιβάλλοντα. Σύνδεση των µαθηµάτων µε την πραγµατική ζωή και τα φαινόµενα που παρατηρούν οι µαθητές γύρω τους.
- Ανάπτυξη µοντέρνων, ενηµερωµένων υλικών για την εκπαίδευση των καθηγητών και των µαθητών. Υπάρχουν εξαιρετικές επιλογές πια. Οι περισσότερες από αυτές είναι στα αγγλικά. Αυτό όµως δεν είναι πρόβληµα γιατί επιλύεται σχετικά εύκολα. Το θέµα είναι κατά πόσο γνωρίζουν την ύπαρξή τους οι σχολικές κοινότητες και κατά πόσο ξέρουν πως να τις χρησιµοποιήσουν, πως να τις ενσωµατώσουν στην εκπαιδευτική διαδικασία.
- Yποστήριξη της τεχνολογικής επάρκειας καθηγητών και µαθητών.
- Πρόσκληση ειδικών σε θέµατα περιβάλλοντος στα σχολεία. Και πιο συγκεκεριµένα ειδικών το προφίλ των οποίων σχετίζεται µε τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά των µαθητών
- Kαλλιέργεια της νοοτροπίας της κοινωνικής περιβαλλοντικής προσφοράς στα σχολεία µε συστηµατική συµµετοχή σε δράσεις όπως είναι η αναδάσωση, οι καθαρισµοί εκτάσεων, η δηµιουργία σχολικών κήπων.
- Συµπερίληψη των οικογενειών σε περιβαλλοντικές παρουσιάσεις και πρωτοβουλίες. Επίσης συµπερίληψη των τοπικών κοινωνιών του σχολείου και ενασχόληση των µαθητών µε θέµατα που αφορούν το τοπικό περιβάλλον µέσω της εκπόνησης εργασιών
- Θέσπιση προγραµµάτων βράβευσης και αναγνώρισης για τους µαθητές και τους καθηγητές / δασκάλους που υποστηρίζουν προγράµµατα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
- Ανάπτυξη µακροπρόθεσµων σχεδίων για την βιώσιµη ανάπτυξη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για να εξασφαλιστεί η συνέχεια των προσπαθειών.
- Αξιολόγηση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με συλλογή στοιχείων από από τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και άλλους εμπλεκόμενους, με στόχο τη συνεχή βελτίωσή τους
Κάτι στο οποίο δεν αναφέρθηκα και είναι φυσικά πολύ σημαντικό είναι η εξοικονόμηση πόρων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να σχεδιαστούν και να υποστηριχτούν τέτοιες δράσεις. Και η θέσπιση μιας σταθερής χρηματοδοτικής διαδικασίας για να καλυφθούν οι ανάγκες των σχολείων σε υλικοτεχνικό εξοπλισμό, έξοδα προβολής υλικού (εκτυπώσεις, ανατυπώσεις, προβολές), κάλυψη εξόδων μετακινήσεων κλπ. Επίσης χρειάζεται η ενημέρωση των σχολικών μονάδων για ευκαιρίες χρηματοδότης που υπάρχουν μέσα από Ευρωπαϊκά προγράμματα ή μέσω των δήμων και του κρατικού προϋπολογισμού.
Θέλω να σημειώσω πόσο σημαντική είναι η επένδυση σε τέτοιες δράσεις και πόσο τα δεδομένα που υπάρχουν δείχνουν ότι συχνά αλλάζει τελείως η άποψη που έχουν οι μαθητές για την επιστήμη σχετικά με την χρησιμότητα και το ενδιαφέρον. Και όλοι γνωρίζουμε ότι η άποψη αυτή δεν είναι απαραίτητα θετική για πολλούς μαθητές. Επίσης ότι βλέπουμε πολλές περιπτώσεις μαθητών που δεν είναι ιδιαίτερα δεκτικοί μέσα στο κλασσικό περιβάλλον της τάξης να αναπτύσσουν γνώσεις και δεξιότητες. Και το πιο σημαντικό φυσικά, ανεξάρτητα από τις επιλογές καριέρας των μαθητών στο μέλλον είναι ότι οι νέοι άνθρωποι εφοδιάζονται με γνώσεις, δεξιότητες και αξίες που θα τους βοηθήσουν να γίνουν πιο υπεύθυνοι και ενημερωμένοι πολίτες που μπορούν να συμβάλουν ενεργά σε μια πιο βιώσιμη και περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένη κοινωνία.
Τι να περιμένουμε τα επόμενα χρόνια; Υπάρχει περίπτωση η κατάσταση να αναστραφεί;
Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Μεταβολή, είναι η 6η συνθετική έκθεση της ομάδας αυτής. Εστιάζει στην τρέχουσα κατάσταση αναφορικά με το κλίμα, τις απειλές που αντιμετωπίζουμε από την κλιματική μεταβολή και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να περιοριστεί η περαιτέρω άνοδος της θερμοκρασίας και των κινδύνων που αυτή μπορεί να επιφέρει για όλο τον πλανήτη.
Η έκθεση αυτή εστιάζει σε ελπιδοφόρες εξελίξεις στις τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα και δέσμευσης άνθρακα από το περιβάλλον. Επίσης, στο ότι χώρες αναλαμβάνουν πιο φιλόδοξες εθνικές δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών τους και κάνουν περισσότερα για να βοηθήσουν τις κοινότητες να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της κλιματικής μεταβολής. Και για να γίνουν όλα αυτά, δεσμεύονται περισσότερες χρηματοδοτήσεις στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι δράσεις ανάσχεσης του φαινόμένου δεν είναι ακόμη αρκετές. Οι τρέχουσες προσπάθειες προσαρμογής, επίσης, είναι διάσπαρτες και σε πολλές περιπτώσεις αγνοούν ή δεν συμπεριλαμβάνουν επαρκώς μερικές από τις πιο ευάλωτες κοινότητες και κοινωνικές ομάδες.
Θεωρώ πάντως ότι είναι σημαντικό να μεταφέρεται στο ευρύ κοινό η πληροφορία ότι υπάρχουν σε όλο τον κόσμο άξιοι άνθρωποι που εργάζονται σκληρά για να βρουν καινοτόμες λύσεις και ότι υπάρχουν εφαρμογές που λειτουργούν πολύ καλά. Επίσης, ότι υπάρχουν όλο και περισσότεροι άνθρωποι που απαιτούν από τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν πιο επιθετικές πολιτικές αναφορικά με τον ενεργειακό (και άρα και οικονομικό) τους σχεδιασμό πιο γρήγορα, και δημιουργούν τη βάση αλλά και την αιχμή ενός σημαντικού κινήματος, όπως ανέφερα και σε προηγούμενη ερώτηση. Γιατί τι νόημα έχει να μεταφερθεί το μήνυμα ότι όλα έχουν τελειώσει και έχουμε αποτύχει; Τότε όλα θα είναι μάταια και κανείς δεν θα είχε την πρόθεση να ασχοληθεί με οποιοδήποτε τρόπo. Πιστεύω ότι ενώ είναι σημαντικό να μεταφερθεί η σοβαρότητα του προβλήματος, είναι εξίσου σημαντικό να αποφευχθεί η κινδυνολογία και να δοθεί ελπίδα, έμπνευση και μια αίσθηση ευθύνης και δράσης.
Παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια να χρησιμοποιείται ο όρος "κλιματική κρίση" ή "κλιματική αλλαγή" για να αιτιολογήσει την ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού. Πόσο τελικά φταίει η κλιματική αλλαγή και πόσο η ανθρώπινη αδιαφορία;
Η κλιματική μεταβολή είναι αναμφισβήτητα ένα πολυ σύνθετο παγκόσμιο ζήτημα και συνέπειές της επιβαρύνουν σημαντικά τους υφιστάμενους κρατικούς μηχανισμούς και πόρους. Έτσι δυσχεραίνουν την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει η κλιματική μεταβολή. Αυτό μπορούμε να το πούμε με βεβαιότητα. Από κει και πέρα η αναλογία αυτή, δηλαδή πόσο φταίει το φαινόμενο και πόσο η ανθρώπινη αδιαφορία, αλλάζει ανάλογα με το κράτος, αλλά και δεν μπορεί εύκολα να ποσοτικοποιηθεί νομίζω.
Όλες οι χώρες θα πρέπει να λάβουν μέτρα για την ανάσχεση της κλιματικής μεταβολής, την προσαρμογή στις αλλαγές που επιφέρει και την αύξηση της ανθεκτικότητας σε αυτήν. Η ανεπάρκεια των κρατικών μηχανισμών μπορεί να σχετίζεται με διάφορους παράγοντες όπως είναι η έλλειψη σοβαρού σχεδιασμού, πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, η έλλειψη χρηματοδότησης, και οι ανταγωνιστικές προτεραιότητες. Σε πολλές περιπτώσεις, οι κρατικοί μηχανισμοί μπορεί να επηρεάζονται ή να πιέζονται από ισχυρές βιομηχανίες που σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα και που αντιστέκονται στην αλλαγή. Επίσης, κάποιες ομάδες ανθρώπων που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας μπορεί να μην κατανοούν πλήρως τον επείγοντα χαρακτήρα του προβλήματος ή να δίνουν προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα έναντι της μακροπρόθεσμης περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθορίζουν το κατά πόσο οι κρατικοί μηχανισμοί διοίκησης θέλουν και μπορούν να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν σχέδια τόσο υψηλών απαιτήσεων.
Η ισορροπία μεταξύ των δυσκολιών ή και συμφερόντων και της δράσης για το κλίμα θα συνεχίσει καθώς φαίνεται να αποτελεί ένα δυναμικό και πολύπλοκο ζήτημα. Το τοπίο βέβαια αλλάζει, με αυξανόμενη αναγνώριση των κινδύνων που συνδέονται με την κλιματική μεταβολή και των δυνητικών οικονομικών ευκαιριών που προσφέρει η μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Και αναφέρομαι στις οικονομικές ευκαιρίες για τον εξής λόγο: θεμελιώδεις αλλαγές δεν συμβαίνουν μόνο επειδή είναι το σωστό να συμβεί. Συμβαίνουν σε μεγάλο βαθμό και επειδή έχουν οικονομικό νόημα. Πρέπει να κάνουμε το «σωστό» αποτέλεσμα για την ανθρωπότητα, να γίνει το κερδοφόρο αποτέλεσμα και επομένως το πιθανό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, για να επιτευχθεί σχεδόν καθολική υιοθέτηση της καθαρής ενέργειας (με τους απαραίτητους τοπικούς, περιφερειακούς σχεδιασμούς), θα πρέπει αυτή να προσφέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Για να έχουμε τους ισχυρούς ανέμους των αγορών στην πλάτη των προσπαθειών για την αντιμετώπιση του ζητήματος, χρειαζόμαστε τολμηρές εθνικές πολιτικές. Και αν πρόκειται να επιτύχουμε το καθαρό μηδέν εκπομπών μέχρι το 2050, χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο: κλιματική ισότητα και δικαιοσύνη.
Αν η πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες κάθε είδους, εμποδίζεται από την απληστία ή από τις αποτυχίες της αγοράς ή τις αδρανείς ή αδέξιες κυβέρνήσεις, τα πράγματα θα είναι δύσκολα. Οι πλουσιότερες χώρες, και πρωτίστως οι μεγαλύτεροι ιστορικοί ρυπαντές της Γης, πρέπει να κάνουν περισσότερα, νομίζω. Πρέπει να αναλάβουν την ιστορική ευθύνη για τη συσσώρευση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρά μας. Για παράδειγμα, οι πλούσιες χώρες της Βόρειας Αμερικής, της Ευρώπης και της Ασίας πρέπει να χρηματοδοτήσουν και να επιδοτήσουν τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια σε έθνη που δεν είναι ακόμη σε θέση να τα καταφέρουν μόνα τους. Σε ό, τι αφορά την ανάσχεση του φαινομένου, η απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα θα εδραιωθεί όταν οι εναλλακτικές λύσεις θα γίνουν ευρέως αξιόπιστες και προσιτές, ακόμη και σε χώρες με χαμηλότερο εισόδημα. Και σε ό, τι αφορά θέματα προσαρμογής και ενίσχυσης της ανθεκτικότητας, οι υπάρχουσες υποδομές πρέπει να αναβαθμιστούν σημαντικά με βασικές προϋποθέσεις την γνώση και την εκπαίδευση και βέβαια το χρήμα. Και με επιλογές που θα έχουν κάποια παραμένουσα αξία επένδυσης για την κάθε χώρα.
*Η Δρ Αδακτύλου εργάζεται ως εξωτερική αξιολογήτρια για το GLOBE Mission Earth, ένα δεκαετές πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από τη NASA και έχει ως στόχο να υποστηρίξει το όραμα της NASA για την επιστημονική εκπαίδευση στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση στην επιστήμη στις ΗΠΑ. Είναι επίσης επί θητεία επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Βιρτζίνια, στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωγραφίας. Στο παρελθόν έχει διδάξει στο ΕΚΠΑ, καθώς για πολλά χρόνια, εργάστηκε στο Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, σαν ερευνήτρια, μέλος ΙΔΑΧ και ΕΔΙΠ. Έχει πολυετή συμμετοχή στο Πρόγραμμα GLOBE στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ. Έχει εκπροσωπήσει την περιοχή της Ευρώπης-Ευρασίας στην Διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή του προγράμματος και έχει διατελέσει πρόεδρος της Διεθνούς Ομάδας Εργασίας για την αξιολόγηση του προγράμματος.
Live όλες οι εξελίξεις λεπτό προς λεπτό, με την υπογραφή του www.ethnos.gr