Το κυνήγι της ευτυχίας: Μήπως βάζουμε τρικλοποδιές στον εαυτό μας;

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αυτό που προσπαθούμε όλοι οι άνθρωποι είναι να είμαστε ευτυχισμένοι. Υπάρχουν πολλές, ενδιαφέρουσες και διαφορετικές θεωρίες για το τι είναι η ευτυχία καθώς πρόκειται για μία έννοια – «δόγμα», που είναι υπεράνω διαφορών στην κουλτούρα, τη γεωγραφική θέση, την ηλικία, την εθνικότητα και το φύλο. Ο Δαλάι Λάμα το έθεσε απλά: «ο σκοπός της ζωής είναι να είμαστε ευτυχισμένοι».

Το «παράδοξο της ευτυχίας»

Βεβαίως, η ρήση του Δαλάι Λάμα θα μπορούσε να δημιουργήσει την προσδοκία της «υποχρέωσης» στην ευτυχία – ότι όλοι, τουλάχιστον όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, θα πρέπει να είμαστε ευτυχισμένοι. Ωστόσο, ακόμα και οι άνθρωποι που ζουν μία «καλή» ζωή, σε έναν βαθμό μπορεί να αισθάνονται λιγότερο ευτυχισμένοι, ενώ μπορεί να υποφέρουν από άγχος ή και κατάθλιψη. Υπάρχει, λοιπόν, ένα παράδοξο: η επιδίωξη της ευτυχίας είναι από τις πρωταρχικές αξίες των ανθρώπων. Ωστόσο συχνά δεν επιτυγχάνεται. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι, το «παράδοξο της ευτυχίας» πολλές φορές μπορεί να πάρει μία ακόμη πιο ενοχλητική τροπή: ότι, όσο πιο ένθερμα πασχίζουν οι άνθρωποι να την «συναντήσουν» τόσο απομακρύνονται από αυτήν. Όπως το έχει συνοψίσει ο φιλόσοφος Eric Hoffer, «Η αναζήτηση της ευτυχίας είναι μια από τις κύριες πηγές της δυστυχίας».

Το σκεπτικό πίσω από το παράδοξο είναι ότι, όσο περισσότερο εκτιμούμε την ευτυχία, τόσο υψηλότερες προσδοκίες θέτουμε για το τι σημαίνει – οι προσδοκίες είναι τόσο υψηλές που είναι πιθανό να τις χάσουμε. Και, όταν αυτό συμβεί, κατά κανόνα απογοητευόμαστε και δυσαρεστούμαστε. Και αυτά τα συναισθήματα είναι ασύμβατα με την έννοια της ευτυχίας. Και, ιδού: η κατάσταση που διαμορφώνεται είναι σαν να στεκόμαστε σε κινούμενη άμμο – όσο περισσότερο επιδιώκουμε να είμαστε ευτυχισμένοι, τόσο λιγότερο ευτυχισμένοι γινόμαστε. Η σχετική έρευνα του πανεπιστημίου του Berkeley, υποδεικνύει μια λύση και αυτή είναι αρκετά απλή στη διατύπωση- αλλά ενδεχομένως δύσκολη στην εφαρμογή: να σταματήσουμε να κατακρίνουμε τους εαυτούς μας, κάθε φορά που βιώνουμε κάτι θετικό.

Μήπως παρακολουθώντας την ευτυχία γινόμαστε δυστυχισμένοι;

Σε προηγούμενη εμπειρική έρευνα, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι, πράγματι, η έντονη αποτίμηση της ευτυχίας φαίνεται να γυρίζει μπούμερανγκ. Για παράδειγμα, οι συμμετέχοντες στην έρευνα που υποστήριζαν δηλώσεις όπως, «η ευτυχία είναι εξαιρετικά σημαντική για μένα» είχαν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν καταθλιπτικά συμπτώματα καθώς και μειωμένη ευημερία στην καθημερινή ζωή τους. Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτό είναι κάτι που συμβαίνει κατά κόρον όταν οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων είναι καλές- και αυτό συνάδει με την ιδέα ότι, το «παράδοξο της ευτυχίας» και οι παγίδες που κρύβει ενεργοποιούνται όταν οι προσδοκίες των ανθρώπων για ευτυχία είναι μεγαλύτερες – όταν πιστεύουμε ότι όλα είναι καλά και θα έπρεπε να αισθανόμαστε ευτυχισμένοι.  

Σε πρόσφατο άρθρο γνώμης στους New York Times αναπτύσσονται ι τρόποι με τους οποίους αυτό μπορεί να συμβεί και δίνεται έμφαση σε μία συγκεκριμένη πτυχή της επιδίωξης της ευτυχίας που μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο: την παρακολούθησή της. «Τι είναι η ευτυχία; Θα μπορούσε η παρακολούθησή της να μάς κάνει να νιώθουμε χειρότερα;», αναρωτιέται ο αρθρογράφος, και η απάντηση στα ερωτήματα είναι ένα ηχηρό «ναι» - θα μπορούσε, και το κάνει. Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για τους οποίους η παρακολούθηση της ευτυχίας μπορεί να παρεμβαίνει αρνητικά στην επίτευξη της. Πρώτον, παρακολουθώντας την ευτυχία μας βγαίνουμε από τη στιγμή, και κάπως έτσι η βίωσή της, παρεμποδίζεται. Την υποψία εξέφρασε αξιομνημόνευτα ο Τζον Στιούαρτ Μιλ: «Όταν ρωτάτε τον εαυτό σας αν είστε ευτυχισμένοι, παύετε να είστε». Ο δεύτερος λόγος είναι ότι, η παρακολούθηση της ευτυχίας εκ των πραγμάτων μας οδηγεί σε συγκρίσεις. Και αυτές οι συγκρίσεις -με τις δικές μας υψηλές προσδοκίες, με τα επιμελημένα feeds άλλων ανθρώπων στο Instagram- καλλιεργεί τη δυσαρέσκεια. Έτσι, οι «κυνηγοί» της ευτυχίες πέφτουν κατευθείαν στην παγίδα που θέλησαν να αποφύγουν εξαρχής.

Θα μπορούσε κανείς, σε αυτό το σημείο, να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, προκειμένου να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι, θα πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τους υψηλούς στόχους μας. Ίσως κάτι τέτοιο, όμως, να μην είναι εφικτό καθώς, αφήνοντας τον στόχο μας, μπορεί να αρκεστούμε στα απομεινάρια ευτυχίας που μένουν πίσω. Το συμπέρασμα αυτό, επιπλέον, δεν συνάδει με μεγάλο αριθμό ερευνών που εξετάζουν το εάν και το πώς οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν πιο ευτυχισμένοι.

Για παράδειγμα, η έρευνα της Sonya Lyubomirsky, ψυχολόγου του UC Riverside, διαπιστώνει ότι, οι παρεμβάσεις ευτυχίας μπορούν να λειτουργήσουν και να βοηθήσουν τους ανθρώπους να γίνουν πιο ευτυχισμένοι, τουλάχιστον σε κάποιες περιπτώσεις. Όταν οι άνθρωποι θέλουν να αισθάνονται περισσότερο ευτυχισμένοι, με άλλα λόγια, είναι εφικτό να το πετύχουν. Το μυστήριο γίνεται ακόμα μεγαλύτερο από τη στιγμή που η Lyubomirsky και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι αυτό συμβαίνει περισσότερο με τους ανθρώπους που έχουν υψηλά κίνητρα και καταβάλλουν μεγαλύτερη προσπάθεια.

Δεύτερο παράδοξο, λοιπόν: Πώς γίνεται η αποτίμηση της ευτυχίας να μάς απομακρύνει από τον στόχο, αλλά η επιδίωξή της να μας οδηγεί πιο κοντά σε αυτόν;

Οι ρίζες της δυσαρέσκειας

Ο γρίφος από την έρευνα της Lyubomirsky οδήγησε τους ειδικούς του Berkeley να πιστεύουν ότι μπορεί η ιστορία να είναι πιο περίπλοκη. Ίσως η αποτίμηση της ευτυχίας -ακόμη και όταν είναι έντονη- να μην είναι εγγενώς και πάντα προβληματική. Το πρόβλημα, αντιθέτως, μπορεί να έγκειται στους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι προσεγγίζουν την ευτυχία. Μπορεί, με άλλα λόγια, να υπάρχουν «καλοί» και «κακοί» τρόποι. Εν ολίγοις, το εάν η αποτίμηση της ευτυχίας συνδέεται ή όχι με κακά αποτελέσματα στην επιδίωξή της, μπορεί να εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο, οι άνθρωποι, προσεγγίζουν και σκέφτονται για την ευτυχία.

Ποιοι μπορεί να είναι αυτοί οι τρόποι; Οι απόφοιτοι ψυχολογίας του Berkeley, Felicia Zerwas και Brett Ford, προτείνουν ένα μοντέλο επιδίωξης της ευτυχίας που παρέχει ενδείξεις σχετικά με το τι συμβαίνει ψυχολογικά και γιατί, τελικά, οι άνθρωποι επιδιώκουν την ευτυχία. Οι δυο τους προτείνουν ότι, δεν είναι μεμπτό να επιδιώκουμε την ευτυχία, ακόμη και όταν το κάνουμε έντονα. Τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται «επικίνδυνα» λίγο παρακάτω στο μονοπάτι προς την ευτυχία, και συγκεκριμένα εκεί που υπάρχει μία διακλάδωση με τον δρόμο: σε ένα μονοπάτι, μπορεί κανείς απλά να είναι ικανοποιημένος με το επίπεδο ευτυχίας στο οποίο έχει φτάσει. Στον δρόμο, μπορεί κάποιος να κρίνει τις εμπειρίες του και να ανησυχεί για το πόση ευτυχία έχει ή δεν έχει. Ακολουθώντας τον δρόμο, εισάγει κανείς αρνητικότητα στις εμπειρίες του και, τελικά, οδηγείται μακριά από την ευτυχία. Αυτή την τάση, σύμφωνα με τους επιστήμονες, θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε ανησυχία για την ευτυχία. Αντί για την απλή επιδίωξή της, η ανησυχία για την ευτυχία μπορεί να είναι η «καρδιά» της αυτοκαταστροφής.

Και εάν, οι παραπάνω έννοιες φαίνονται κάπως αφηρημένες, οι ειδικοί, με ένα παράδειγμα μάς δείχνουν τις δύο προσεγγίσεις: ας υποθέσουμε ότι βρισκόμαστε σε ένα πάρτι γενεθλίων – το δικό μας. Το έχουν σχεδιάσει οι φίλοι μας για εμάς και έχουν καλέσει σε αυτό όλους τους αγαπημένους μας ανθρώπους, έφεραν τα αγαπημένα μας φαγητά και ποτά. Τα θετικά συναισθήματα εκεί είναι πολλά: ικανοποίηση, ενθουσιασμός, ευγνωμοσύνη, χαρά και ευτυχία. Ως εδώ, όλα καλά. Η στιγμή - «κλειδί» για τους «κυνηγούς» της ευτυχίας είναι αυτή που θα συναντηθούν με το μονοπάτι που διακλαδίζεται. Από τη μία πλευρά, θα μπορούσαν απλώς να φιλοδοξούν να είναι ευτυχισμένοι. Ως εκεί- να απολαύσουν τη στιγμή και να περάσουν τη νύχτα του πάρτι των γενεθλίων τους χορεύοντας. Και κάπου εκεί να τελειώσει η ιστορία. Από την άλλη, όμως, θα μπορούσαν να ανησυχούν για την ευτυχία τους, προσθέτοντας σε αυτή την εμπειρία και έναν ανασταλτικό παράγοντα: την υπερβολική σκέψη. Να έχουν όλα όσα θα έπρεπε να τους κάνουν ευτυχισμένους και όμως να αναρωτιούνται και να ανησυχούν: γιατί, αφού όλα είναι όπως πρέπει, δεν είναι πιο ευτυχισμένοι; Και κάπως έτσι να νιώθουν απογοήτευση στην οποία μπορεί κανείς να «βυθιστεί». Οι επιστήμονες χαρακτηρίζουν όλη αυτή τη διαδικασία του εγκεφάλου, «αρνητικά μέτα- συναισθήματα»: τα συναισθήματα που αναπτύσσουμε σκεπτόμενοι τα συναισθήματά μας. Έτσι, ακόμα και όταν η ευτυχία είναι πιο προσιτή – ή ίσως ακριβώς επειδή είναι προσιτή- ακολουθούμε τον δρόμο στο προαναφερθέν μονοπάτι.

Σε όλη αυτή τη θεωρία πρέπει κανείς να προσθέσει έναν κρίσιμο παράγοντα: το γεγονός ότι είναι ελάχιστες οι εμπειρίες καθαρής και ανόθευτης ευτυχίας. Τα περισσότερα γεγονότα της ζωής μας – ακόμη και τα πιο ευχάριστα έχουν στοιχεία ασάφειας και ανάμεικτων συναισθημάτων. Μπορεί η τούρτα στο πάρει να μην είναι τέλεια ή κάποιος από τους καλεσμένους να φερθεί άσχημα. Οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για την ευτυχία, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, μπορεί να πέσει στις παγίδες και να τις αφήσει να χαλάσουν μία συνολικά θετική εμπειρία του.

Οδηγός ευτυχίας: Τέσσερις τρόποι να μην καταστρέφουμε τη στιγμή

Ανακεφαλαιώνοντας, θα έλεγε κανείς ότι, όταν οι άνθρωποι που επιδιώκουν την ευτυχία βιώνουν θετικά γεγονότα, μπορούν απλώς να αρκεστούν σε αυτά και να απολαύσουν τις εμπειρίες τους. Ακόμα και αν η φάβα πράγματι έχει κάποιο λάκκο, δεν τους πειράζει. Αντιθέτως, οι άνθρωποι που ανησυχούν για την ευτυχία δεν μπορούν απλώς να απολαύσουν τα θετικά γεγονότα της ζωής τους. Κρίνουν και προσθέτουν αρνητικά μετα-συναισθήματα. Αυτό που μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά είναι ότι, ενδεχομένως, το πρόβλημα να μην έγκειται στο πόσο ευτυχισμένοι είμαστε ή στο πόσο ευτυχισμένοι θέλουμε να είμαστε, αλλά στους τρόπους με τους οποίους ανταποκρινόμαστε στην ευτυχία.

Το πανεπιστήμιο του Berkeley έβαλε αυτές τις ιδέες σε εμπειρική δοκιμή σε μια πρόσφατη σειρά μελετών με 1.815 συμμετέχοντες από όλες τις ΗΠΑ. Διαπίστωσαν ότι, πράγματι, οι άνθρωποι όσον αφορά την επιδίωξη της ευτυχίας, χωρίζονται σε δύο τύπους: κάποιοι σημειώνουν υψηλές επιδόσεις στην προσδοκία για ευτυχία, ενώ κάποιοι άλλοι, αντίστοιχα, στην ανησυχία για την ευτυχία. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να εγκρίνουν δηλώσεις όπως, «Ανησυχώ για την ευτυχία μου ακόμη και όταν νιώθω ευτυχισμένος», ή «Αν δεν νιώθω ευτυχισμένος, ίσως κάτι δεν πάει καλά με μένα». Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν οι ερευνητές ήταν ότι, όσοι από τους συμμετέχοντες ανησυχούσαν περισσότερο για την ευτυχία τους βίωναν χαμηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή τους, μικρότερη ευεξία και περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης. Στη συνέχεια διαπιστώθηκε ότι, η σχέση αυτή με την έννοια της ευτυχίας, εξηγείται από τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ανταποκρινόμαστε στα θετικά γεγονότα: ήταν πιθανότερο να αναπτύξουν αρνητικά μετα-συναισθήματα, για τα δικά τους συναισθήματα. Είναι κάπως σαν μία αργή σταγόνα μίας ουσίας που ανεπαίσθητα μας δηλητηριάζει: κάθε μεμονωμένη εμπειρία δεν βλάπτει τη συνολική εικόνα. Τα επαναλαμβανόμενα περιστατικά για πολλούς μήνες, βλάπτουν. Από την άλλη, η φιλοδοξία για την επίτευξη της ευτυχίας – ακόμα και όταν αυτή θεωρείται εξαιρετικά σημαντική, χωρίς την τάση να μπει σε κρίση- ήταν αβλαβής και παρεμπόδιζε την επίτευξή της.

Τι μπορούμε να διδαχθούμε από την έρευνα σχετικά με το κατά πόσο είναι εφικτή η επιδίωξη της ευτυχίας; Σύμφωνα με τους ειδικούς, υπάρχει λύση στο «παράδοξο». Οι συμμετέχοντες στην έρευνα μπορούν να δείξουν τις παγίδες τις οποίες πρέπει να αποφύγουμε και να μάθουμε πώς μπορούμε να κάνουμε την ευτυχία εφικτό στόχο. Η επιστήμη καταλήγει ότι υπάρχουν τέσσερις κανόνες που μπορούμε να ακολουθήσουμε εύκολα:

• Το πρώτο, πιο θεμελιώδες μάθημα είναι να μην κρίνουμε τα συναισθήματά μας. Όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές για τη διαδικασία επιδίωξης της ευτυχίας, η πορεία προς αυτήν παρεκκλίνει όταν κρίνουμε. Και εάν και είναι ευκολότερο να το λέμε παρά να το κάνουμε, και με δεδομένο ότι, η τάση να κρίνουμε είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας, είναι δυνατόν να διδαχθούμε μία προοπτική αποδοχής: να βλέπουμε τα συναισθήματά μας, θετικά και αρνητικά, ως φυσικά και πολύτιμα μέρη της ανθρώπινης ύπαρξης. Και, με τη σειρά της, η αποδοχή των συναισθημάτων μας, συνδέεται με μεγαλύτερη ευημερία. Η αποδοχή είναι ένας τρόπος να βοηθηθούμε ώστε να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι και να απολαμβάνουμε περισσότερο τη ζωή. Είναι επίσης μία χρήσιμοι στρατηγική ανθεκτικότητας, κάθε φορά που αντιμετωπίζουμε κάθε είδους αντιξοότητες.
• Στη συνέχεια, μπορούμε να επιχειρήσουμε να έρθουμε αντιμέτωποι με ένα από τα κύρια παρακλάδια της κρίσης: την παρακολούθηση του πώς αισθανόμαστε. Καθαυτή δεν είναι επιβλαβής, αλλά καθιστά πολύ πιθανότερο ενδεχόμενο την κρίση. Είναι λιγότερο πιθανό να κρίνουμε τα συναισθήματά μας όταν δεν τα παρακολουθούμε – και πολύ πιθανότερο απλώς να απολαύσουμε τις στιγμές.
• Ο τρίτος κανόνας που ενώνει τους δύο πρώτους, είναι ο εξής: να μην αντιμετωπίζουμε τις δραστηριότητες -ή τη ζωή- ως μέσο προς έναν σκοπό. Αν μπορέσουμε να ζήσουμε τη ζωή μας πλήρως, με προσοχή, χωρίς να κοιτάμε πέρα από αυτό, μπορεί να προκύψει η αληθινή ευτυχία. Η ιδέα αυτή αποτυπώνεται σε μια φράση που αποδίδεται στον Ναθάνιελ Χόθορν: Η ευτυχία είναι σαν μια πεταλούδα που, όσο την κυνηγάμε, απομακρύνεται από τα χέρια μας, αλλά, αν καθίσουμε ήσυχα, μπορεί να προσγειωθεί πάνω μας».
• Τέλος, αν υπάρχει κάποιο κοινό μοτίβο στις έρευνες σχετικά με το τι κάνει τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους, αυτό είναι ότι η κοινωνική σύνδεση είναι χρήσιμη. Μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι αυτή μας καλεί να κρίνουμε και να παρακολουθούμε λιγότερο και να ζούμε περισσότερο τη στιγμή.

Αυτό δεν σημαίνει ότι, ο δρόμος προς την ευτυχία περνάει αποκλειστικά και μόνο μέσα από την ψυχολογία μας. Η κουλτούρα, το σύστημα και η κοινωνία στα οποία ζει ο καθένας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ατομική του ευτυχία. Πρώτον, μπορούν να δημιουργήσουν με άμεσο τρόπο τις συνθήκες για την επίτευξή της. Μία κοινωνία όπου οι άνθρωποι ζουν καλύτερα, η στήριξη της κοινωνικής σύνδεσης και η καταπολέμηση των ανισοτήτων και των αδικιών, για παράδειγμα, είναι κάποιοι από τους καλύτερους τρόπους να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι. Δεύτερον, μπορούμε να διαμορφώσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσεγγίζουμε την ευτυχία. Για παράδειγμα, από την κουλτούρα μας μαθαίνουμε πώς να σκεφτόμαστε για αυτήν και πώς να την επιδιώκουμε – είτε φιλοδοξούμε να τη βιώσουμε, είτε ανησυχούμε.

Η ευτυχία είναι -ίσως η βασική- αξία στην ανθρώπινη ιστορία και το «κυνήγι» της είναι καθολικό, σε όλους τους πολιτισμούς. Αν μαθαίνουμε κάτι από τις έρευνες των ψυχολόγων είναι ότι, παρότι σε αυτό το ταξίδι υπάρχουν «παγίδες», η επίτευξή της είναι δυνατή.

Διαβάστε ακόμη

H εκλογή Τραμπ «πιέζει» το ευρώ: Ένας εμπορικός πόλεμος Ευρώπης-ΗΠΑ θα φέρει αναταράξεις - Τι προβλέπουν αναλυτές

Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών: Μια γυναικοκτονία κάθε 10 λεπτά - Τα σοκαριστικά στοιχεία

Επίδομα θέρμανσης: Βροχή αιτήσεων σε 12 μέρες - Πότε κλείνει η πλατφόρμα

Η συγκινητική έκπληξη στον Μανούσο Μανουσάκη λίγους μήνες πριν πεθάνει