Η Μεγάλη Άνοιξη που Δεν Ήρθε: 60 Χρόνια από τα Ιουλιανά του 1965

«Άκουσα το Μίκη να αποχαιρετά το πρώτο παλικάρι της Σπουδάζουσας Νεολαίας. “Όλος ο μάρτυρας λαός μας σ’ ακολουθεί. Ολόκληρη η Δημοκρατική Νεολαία της πατρίδας μου σε λατρεύει, σε θαυμάζει, σε ζηλεύει, θέλει να σου μοιάσει” και να ορκίζεται πως η πρωτοπόρα γενιά των Λαμπράκηδων θα φέρει στην Ελλάδα τη Μεγάλη Άνοιξη, είπα μέσα μου: “Και γιατί όχι; Κι αν χάθηκε μια άνοιξη, στο χέρι τους είναι να την ξαναφέρουν ακόμη πιο μεγάλη και λαμπρή. Ο Σωτήρης ζει. Ο παλμός της ζωής του μεταπλάστηκε σ’ ενέργεια, γίνηκε κινητήρια δύναμη, που εμψυχώνει, ενθουσιάζει, εμπνέει και οδηγεί. Ευλογημένοι όσοι στα μαρμαρένια αλώνια νικούν το Χάρο, όπως ο Σωτήρης Πέτρουλας”».

«Η Χαμένη Άνοιξη», Στρατής Τσίρκας

Καλοκαίρι του 1965. Η Ελλάδα βράζει. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου παραιτείται, έπειτα από την άρνηση του βασιλιά Κωνσταντίνου να του επιτρέψει να αναλάβει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας –εν μέσω της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ, που απειλούσε να αποκαλύψει τις υπόγειες σχέσεις πολιτικής και στρατού. Αντί να σεβαστεί τη βούληση της λαϊκής πλειοψηφίας, ο νεαρός μονάρχης προχωρά σε διορισμό κυβερνήσεων με βουλευτές που αποστατούν από την Ένωση Κέντρου.

Έτσι γεννιέται η Αποστασία του ’65, που τινάζει στον αέρα την -όποια- συνταγματική ομαλότητα και ανοίγει διάπλατα τον δρόμο για τη Χούντα του 1967. Οι Αποστάτες δεν ανέτρεψαν μόνο μια εκλεγμένη κυβέρνηση – διέβρωσαν τα ίδια τα θεμέλια της δημοκρατικής τάξης, καθιστώντας την εκτροπή νομιμοφανή. Οι δρόμοι της Αθήνας και άλλων πόλεων πλημμυρίζουν καθημερινά από δεκάδες χιλιάδες πολίτες – κυρίως νέους – που φωνάζουν συνθήματα όπως «Μητσοτάκη κάθαρμα», «Ο λαός δεν ξεχνά», αλλά και ένα ακόμα: «114».

«H τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων»

Το 114, ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος του 1952, όριζε ρητά: «H τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Eλλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία». Το 114 μετατρέπεται σε σύνθημα, κραυγή δημοκρατικής αυτοάμυνας, σύμβολο πολιτικής αφύπνισης. Δεν είναι απλώς ένας αριθμός — αποτελεί κάλεσμα αντίστασης απέναντι στη βία, την αυθαιρεσία και τη συνταγματική εκτροπή. 

Στις 21 Ιουλίου 1965, η καταστολή κορυφώνεται: ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας, μέλος της Νεολαίας Λαμπράκη, δολοφονείται μυστηριωδώς, μετά τη σύλληψή του από την αστυνομία, στη συμβολή των οδών Σταδίου και Εδουάρδου Λω. Ο θάνατός του, από ξυλοδαρμό, στραγγαλισμό ή ασφυξία με δακρυγόνα, μετατρέπεται αμέσως σε σύμβολο πολιτικής καταστολής και ηρωικής αντίστασης. Η κηδεία του εξελίσσεται σε μαζική πορεία διαμαρτυρίας.

Την ίδια ώρα, το πολιτικό υπόβαθρο δείχνει μια Ελλάδα που αλλάζει: η Ένωση Κέντρου κυβερνά με ευρεία πλειοψηφία, ενώ για πρώτη φορά στη μετεμφυλιακή περίοδο, η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά) έχει αναδειχθεί σε αξιωματική αντιπολίτευση. Μια πρωτοφανής συνθήκη, που δείχνει ότι ο μεταπολεμικός αυταρχισμός αρχίζει να ρηγματώνεται — και ακριβώς για αυτό, το καθεστώς επιστρατεύει όλα τα μέσα για να τον επαναφέρει. «Η άνοιξη πήγε χαμένη. Όχι γιατί δεν ήρθε ποτέ, αλλά γιατί την πρόδωσαν» - Ο Στρατής Τσίρκας, στη «Χαμένη Άνοιξη» αποτυπώνει το βάρος αυτής της ιστορικής ρήξης.

«Οι εκλογές του '63 σηματοδότησαν, για πρώτη φορά μετά τον Εμφύλιο, την επικράτηση της δημοκρατικής παράταξης»

Ο Νίκος Κωνσταντόπουλος τονίζει ότι, η Αποστασία της 15ης Ιουλίου 1965, υπήρξε ο προθάλαμος της δικτατορίας του 1967. Ο ίδιος τότε, νεαρός φοιτητής της Νομικής, ήταν ο Γραμματέας της ΕΔΗΝ (Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία), που ήταν η νεολαία της Ένωσης Κέντρου. Ο Νίκος Κωνσταντόπουλος μιλάει στο ethnos.gr για τους «κρίκους» της ιστορικής «αλυσίδας» που οδήγησαν σε εκείνο τον αιματοβαμμένο Ιούλιο. «Μετά τις εκλογές βίας και νοθείας του 1961 ο Γεώργιος Παπανδρέου κήρυξε τον πρώτο “Ανένδοτο Αγώνα”, μη αναγνωρίζοντας ως νόμιμη, την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που εξελέγη από εκείνες τις εκλογές. Κήρυξε τον Ανένδοτο, με σύνθημα “Τρομοκρατήστε τους τρομοκράτες”. Ένα άλλο σύνθημα, επίσης, ήτανε το “Η Δημοκρατία θα νικήσει”. Αυτή η έξαρση του πρώτου Ανένδοτου Αγώνα συνέβαλλε στη δημιουργία της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδος, της ΕΦΕΕ, το 1963. Την ίδια χρονιά το Μάιο δολοφονήθηκε ο Λαμπράκης και ήρθε, πλέον, στο προσκήνιο η δράση του παρακράτους, των παραστρατιωτικών οργανώσεων και του παρασυντάγματος. Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1963, ο Καραμανλής έχασε, παραιτήθηκε και έφυγε. Διάδοχός του και πρωθυπουργός ανέλαβε ο Πιπινέλης. Οι εκλογές της 3ης Νοεμβρίου του 1963, με τη νίκη της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου σηματοδότησαν, για πρώτη φορά μετά τον Εμφύλιο την επικράτηση της δημοκρατικής / προοδευτικής παράταξης», λέει ο ίδιος και προσθέτει πως, «η κυβέρνηση αυτή δεν είχε την πλειοψηφία. Η ΕΔΑ έδωσε ανοχή στην κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου και ο Γεώργιος Παπανδρέου προκήρυξε εκλογές για τις 14 Νοεμβρίου 1964. Σε αυτές, κέρδισε με 53%».

«Ας ετοιμαζόμαστε, παιδί μου, δεν ξέρω αν θα μας αφήσουν»

Ο κ. Κωνσταντόπουλος σημειώνει ότι, και μέσα στο κυβερνών κόμμα, και παρά την ευρεία πλειοψηφία που απέσπασε στις εκλογές του ’64, υπήρχε η αίσθηση ότι οι ισορροπίες ήταν εύθραυστες. «Υπήρχε πρόβλημα ευθύς εξαρχής, διότι δεν γινόταν αποδεκτός ο Γεώργιος Παπανδρέου. Θεωρείτο συνεργάτης των κομμουνιστών, έλεγαν ότι κυβερνάει με τους “συνοδοιπόρους”. Άλλωστε, το ’61, κήρυξε τον Ανένδοτο εναντίον της ΕΡΕ, του παρακράτους και του θρόνου. Εκείνη την περίοδο ήταν επίσης πάρα πολύ έντονη η δραστηριότητα των μυστικών υπηρεσιών της αμερικανικής πρεσβείας στην Ελλάδα. Επικρατούσε η άποψη ότι, την Ελλάδα, κυβερνά η “Αγία Τριάδα” – το παλάτι, ο στρατός και η αμερικάνικη πρεσβεία. Ο Παπανδρέου το 1964 πήγε στην Αμερική, μετά από επίσημη πρόσκληση. Συνοδευόταν από τον Ανδρέα και δύο – τρεις άλλους υπουργούς. Εκεί, ο πρόεδρος Τζόνσον επιχείρησε να τον πειθαναγκάσει να υπογράψει συμφωνία με τον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού. Ο Παπανδρέου αρνήθηκε και έγινε ένα έντονο επεισόδιο με τον Τζόνσον, με τα δημοσιεύματα εκείνης εποχής να μιλάνε για υβριστική συμπεριφορά του Αμερικανού προέδρου προς τον Έλληνα πρωθυπουργό. Ο Παπανδρέου γύρισε στην Ελλάδα πάρα πολύ προβληματισμένος. Εγώ τότε ήμουν Γραμματέας της νεολαίας και κάποια στιγμή, περί το φθινόπωρο του 1964 σε μία συνάντηση, δε θυμάμα με ποια αφορμή, άπλωσε το χέρι του στον ώμο μου -συνήθιζε να το κάνει αυτό- και μου είπε “να ετοιμαζόμαστε”. Του λέω “γιατί κύριε πρόεδρε δεν έχουμε συμπληρώσει ακόμα ένα χρόνο από τις εκλογές”. “Ας ετοιμαζόμαστε παιδί μου, δεν ξέρω αν θα μας αφήσουν”, απάντησε. Ο προβληματισμός του ήταν έντονος διότι, ο αμερικανικός παράγοντας θεωρούσε ότι ήτανε απρόβλεπτος και επικίνδυνος ο Γεώργιος Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός. Δεν τον ήξεραν, ήταν παλιάς νοοτροπίας σοσιαλδημοκράτης και θεωρούσαν, ακόμα, ότι ήταν υπό την επιρροή του γιου του, Ανδρέα. Από την πρώτη στιγμή υπήρχε πρόβλημα με τον Ανδρέα, είχανε μία δυσπιστία η οποία εντάθηκε κυρίως επειδή ο   Παπανδρέου αναμείχθηκε έντονα στα θέματα τα κυπριακά, με τον Μακάριο. Το Κυπριακό και το απρόβλεπτο της Ένωσης Κέντρου με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπανδρέου που ήταν κλασσικός σοσιαλδημοκράτης, αντίθετος προς όλες αυτές τις μεθοδεύσεις και τον Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος επίσης ήταν απρόβλεπτος και προς τον οποίο επίσης έτρεφαν δυσπιστία, δημιούργησαν ένα κλίμα έντονης καχυποψίας. Το οποίο διοχέτευσαν προς τα ανάκτορα με την φημολογία, δήθεν προπαγανδιστικές πληροφορίες, ότι η Ένωση Κέντρου, και ιδιαίτερα ο Ανδρέας Παπανδρέου, επιδιώκουν να ελέγξουν τον στρατό. Ότι ο Ανδρέας λειτουργεί συνωμοτικά, στρατολογώντας δημοκρατικούς αξιωματικούς στην οργάνωση ΑΣΠΙΔΑ».

«Ο Μητσοτάκης πρωταγωνιστούσε σε όλη αυτή τη συνωμοσία»

Ο Νίκος Κωνσταντόπουλος επισημαίνει ότι, η ομάδα των αποστατών βουλευτών της ΕΚ, δεν λειτούργησε με κίνητρο τις προσωπικές φιλοδοξίες του καθενός. «Η συνωμοσία της αποστασίας έγινε μέσα στην ΕΚ με διαδικασίες εξαγοράς βουλευτών του κόμματος», τονίζει. «Ο χρηματοδότης ήταν ο Τομ Πάππας – Ελληνοαμερικάνος επιχειρηματίας που ασχολιόταν με πετρέλαια. Αργότερα, όταν έγινε η δικτατορία, ο Πάππας ήτανε χρηματοδότης στην  προεκλογική εκστρατεία του Νίξον και του Άγκνιου εκ μέρους της ελληνικής πλευράς, δηλαδή των χουντικών. Δεν πήγαν κάποιοι φιλοδοξοι να ρίξουν τον Παπανδρέου, εξαγοράστηκαν και θα σας πω αυτό που είναι το κομβικό σημείο: το επιχειρησιακό σχέδιο προέβλεπε να “σπρώξει” ο βασιλιάς Κωνσταντίνος τον Γεώργιο Παπανδρέου και, αφού αυτός παραιτηθεί, να τον καλέσουν στην κοινοβουλευτική ομάδα, η οποία θα εξέλεγε τον αντικαταστάτη του, που είχαν προγραμματίσει να ήταν, ή ο Νόβας, ή ο Μητσοτάκης. Γιατί ο Μητσοτάκης πρωταγωνιστούσε σε όλη αυτή τη συνωμοσία».

«Ανδρέα παιδί μου, η νεολαία είναι πάντοτε δυο βήματα μπροστά»

Ο «Γέρος», όμως, όπως επισημαίνει ο τότε Γραμματέας της ΕΔΗΝ, δεν τους το έκανε τόσο εύκολο. «Επειδή ήταν πολύπειρος πολιτικός, μόλις διαφώνησε με τον βασιλιά, αντί να παραιτηθεί, όπως του ζήτησε ο τελευταίος, απάντησε, “θα σας φέρω την παραίτησή μου αύριο”. “Μου αρκεί και η προφορική”, απάντησε ο Κωνσταντίνος, με τον Παπανδρέου να φεύγει και να μην πηγαίνει στην κοινοβουλευτική ομάδα. Έκανε αμέσως δύο κινήσεις. Η πρώτη, ήταν ότι έστειλε ένα διάγγελμα στο ΕΙΡ (Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας), που τότε γενικός διευθυντής ήτανε ο Σάκης ο Πεπονής. Το διάγγελμα μεταδόθηκε αμέσως. Επίσης αμέσως, η νεολαία κινητοποιήθηκε και άρχισε τις διαδηλώσεις γύρω από το Σύνταγμα και την Ομόνοια. Το βράδυ, μαζευτήκαμε νεολαίοι καθώς και πολλά από τα στελέχη της ΕΚ στο Καστρί, για να συμπαρασταθούμε στον Γεώργιο Παπανδρέου. Εκεί, του έλεγαν ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για να αποφευχθεί μία ενδεχόμενη ανωμαλία, δηλαδή η πιθανότητα μεγαλύτερης όξυνσης της κρίσης. Ο Παπανδρέου πάλι ακούμπησε το χέρι του στον ώμο μου με ρώτησε “Τι λες;”. Του είπα, “ Κύριε πρόεδρε πρέπει αμέσως να δείξουμε την αλλαγή του καθεστώτος, από την εκλεγμένη κυβέρνηση, πήγαμε στο αστυνομικό κράτος”. Τότε, γύρισε απευθυνόμενος προς τον Ανδρέα και είπε, “Ανδρέα παιδί μου, η νεολαία είναι πάντοτε δυο βήματα μπροστά”. Ήταν σαν να μας έλεγε, “Αντιδράστε”. Από εκείνη την ημέρα και για τις επόμενες 70, άρχισαν μεγάλες, καθημερινές διαδηλώσεις οι οποίες ξεκινούσαν από τα Προπύλαια, πήγαιναν στην Ομόνοια και από εκεί στο Σύνταγμα και πίσω στα Προπύλαια». Ο ίδιος θυμάται ότι, παρά την ανεξέλεγκτη καταστολή, ο κόσμος στους δρόμους ήταν αποφασισμένος. «Μετά τη δολοφονία του Πέτρουλα, ο κόσμος οργίστηκε περισσότερο, οι διαδηλώσεις έγιναν μαζικότερες και υιοθετήθηκε το τραγούδι “Το γελαστό παιδί” , από τον Λαμπράκη στον Πέτρουλα. Ο κόσμος ήτανε πολύ θυμωμένος και αγωνιστικά πρόθυμος. Βεβαίως, αυτό που μπορώ να σάς πω και νομίζω πως είναι η πραγματικότητα, είναι ότι, η Αποστασία, είναι ο προθάλαμος της δικτατορίας της 21ης Απριλίου», καταλήγει.

Πολιτική κρίση και νεανική διαμαρτυρία

Τι είναι αυτό, όμως, που πρέπει να θυμόμαστε από τα Ιουλιανά, αυτή τη μοναδική κοινωνική εξέγερση; Αυτή την Τρίτη και την Τετάρτη, 8 και 9 Ιουλίου, στο κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Προπύλαια), στην αίθουσα «Ιωάννης Δρακόπουλος», το Εργαστήρι Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας - ΕΜΙΑΝ και τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) διοργανώνουν τη διημερίδα «Ιουλιανά 1965 – Πολιτική κρίση και νεανική διαμαρτυρία: Ιστορία, μνήμη, πηγές». 60 χρόνια μετά την πολιτική κρίση του Ιουλίου 1965, οι διοργανωτές επιστρέφουν στα γεγονότα, τις αιτίες και τις προεκτάσεις της, μέσα από το πρίσμα της σύγχρονης ιστορικής έρευνας και της συλλογικής μνήμης. Ένας εκ των ομιλητών θα είναι και ο Κωνσταντίνος Λαμπράκης, διδάκτορας του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου, και συγγραφέας του βιβλίου «Παρεμποδίζοντας την Αποστασία» (εκδόσεις Τόπος).

Όπως λέει ο ίδιος, στο ethnos.gr, τα αίτια που οδήγησαν στην πολιτική κρίση των Ιουλίου του 1965, αφορούσαν τη δομή της εξουσίας στη μεταπολεμική Ελλάδα.

«Οι 70 μέρες διαμαρτυρίας των Ιουλιανών αποτέλεσαν την κορύφωση ενός κύκλου δημοκρατικών διεκδικήσεων»

Πώς θα περιέγραφες το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο στην Ελλάδα λίγο πριν την Αποστασία; Τελικά, η αιτία/ οι αιτίες που οδήγησαν στην πολιτική κρίση του Ιουλίου του 1965 ήταν ζήτημα θεσμικό, προσωπικό ή ιδεολογικό;

Κατά την άποψη μου τα αίτια που οδήγησαν στην πολιτική κρίση των Ιουλίου του 1965 ήταν αμιγώς πολιτικά και αφορούσαν τη δομή της εξουσίας στη μεταπολεμική Ελλάδα, όπως είχε οικοδομηθεί μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου. Πιο συγκεκριμένα, το μετεμφυλιακό καθεστώς διασφάλιζε ενεργά την κοινωνική ανισότητα και βασιζόταν στον πολιτικό εξοστρακισμό μεγάλου τμήματος της ελληνικής κοινωνίας. Συνιστούσε δηλαδή μια «τύποις» αντιπροσωπευτική δημοκρατία όπου βασικές προϋποθέσεις της δεν τηρούνταν ή ακυρωνόντουσαν στη λειτουργία της: Οι κοινωνικές διακρίσεις ήταν θεσμοθετημένες, το φρόνημα των πολιτών αστυνομευόταν και εξωθεσμικά κέντρα εξουσίας είχαν αποφασιστικό ρόλο στα πράγματα (όπως ο στρατός, η «αυλή» και ξένες υπηρεσίες). Αυτή η δομή τέθηκε σε αμφισβήτηση από τη ραγδαία ανάπτυξη του κινήματος εκδημοκρατισμού από το 1962, το οποίο πυροδοτήθηκε με τον «Ανένδοτο» αγώνα τον οποίο ηγήθηκε ο Γεώργιος Παπανδρέου, μετά την άρνηση αναγνώρισης του αποτελέσματος των εκλογών «βίας και νοθείας» του Οκτωβρίου του 1961 από την Αριστερά και το Κέντρο και την καταγγελία της κυβέρνησης Καραμανλή. Αυτή η πολιτικό-κοινωνική όσμωση οδήγησε την Ένωση Κέντρου στους εκλογικούς της θριάμβους το 1963 και 1964. Συνεπώς τα κέντρα εξουσίας θεώρησαν ότι η διακυβέρνηση της ΕΚ υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, ανεξάρτητα από τη θέληση του ηγέτη της, μπορούσε δυνητικά οδηγήσει σε καταστάσεις μη απολύτως ελεγχόμενες, καθώς ακόμη και ένα ελάχιστο πρόγραμμα εκδημοκρατισμού αποσταθεροποιούσε τη μεταπολεμική δομή εξουσίας.

Επί εβδομάδες, εκείνες τις ημέρες, ο λαός βρισκόταν στους δρόμους φωνάζοντας συνθήματα όπως «Δώστε τη Δημοκρατία στον λαό» ή «114». Πώς κρίνουμε σήμερα τη μαζικότητα των κινητοποιήσεων; Ήταν όντως τόσο «ενεργοποιημένα» τα δημοκρατικά αντανακλαστικά του κόσμου; Και, αν ναι, τι απέγιναν αυτά λιγότερο από δύο χρόνια αργότερα, όταν έγινε το πραξικόπημα;

Οι 70 μέρες της διαμαρτυρίας των Ιουλιανών και οι πάνω από 700 συγκεντρώσεις που καταγράφηκαν πανελλαδικά δεν προέκυψαν σε «κενό ιστορικό χρόνο». Αντίθετα, αποτέλεσαν την κορύφωση ενός κύκλου δημοκρατικών διεκδικήσεων που είχε ξεδιπλωθεί στην ελληνική κοινωνία από το 1962 και ύστερα. Κοινωνικά υποκείμενα, όπως εργαζόμενοι και φοιτητές, είχαν συνδέσει τα ιδιαίτερα αιτήματα τους (συνδικαλιστικές ελευθερίες, καλύτεροι όροι εργασίας, άνοιγμα της πρόσβασης στο μορφωτικό αγαθό) με το συνολικότερο του εκδημοκρατισμού. Εξάλλου, αυτή ήταν μια συσχέτιση που ο χώρος της Αριστεράς είχε καλλιεργήσει με συνέπεια ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’50. Είναι αλήθεια πως στον βραχύ ιστορικό χρόνο αυτή η τεράστια κινητοποίηση προσδιορίζεται από την αρνητική της έκβαση μέσω του Απριλιανού πραξικοπήματος, προϊόν της εξάντλησης και διεκδικητικής ύφεσης που προκλήθηκε από την αναμονή των εκλογών και της προσπάθειας κεντρικής διευθέτησης της κρίσης μέσω ενός συμβιβασμού, με ευθύνη των ηγεσιών της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) και του Κέντρου. Ωστόσο, υποστηρίζω, πως μπορούμε να εντοπίσουμε την κληρονομία αυτού του κινήματος τόσο στο κοινωνικό συμβόλαιο της Μεταπολίτευσης, την καλύτερη μορφή δημοκρατίας που έχουμε βιώσει ιστορικά όσο και στο πολιτικό πρόγραμμα της πρώτης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.

Αν θεωρήσουμε ότι τα γεγονότα εκείνου του Ιουλίου αποτέλεσαν κρίκο σε μια μακρύτερη αλυσίδα που οδήγησε στη χούντα, έχω την αίσθηση ότι στον δημόσιο διάλογο ή ακόμα και στα σχολικά βιβλία, η αποτύπωση τους είναι κάπως ισχνή. Είναι αποτέλεσμα πολιτικής επιλογής αυτή η «αποσιώπηση»; Ποιος φοβάται ακόμα να κοιτάξει το 1965 κατάματα;

Τα «Ιουλιανά» δεν μπορούν να κανονικοποιηθούν με τον ίδιο τρόπο που κανονικοποιήθηκε το Πολυτεχνείο, αν αυτή είναι η σύγκριση. Αυτό συμβαίνει διότι τα Ιουλιανά ξεσπούν σε συνθήκες, έστω και ελεγχόμενου, κοινοβουλευτισμού. Επίσης τα Ιουλιανά μας «αναγκάζουν» να μιλήσουμε για τη δομή της πολιτικής εξουσίας στην Ελλάδα μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου. Απλούστερα, στον βαθμό που οι Απριλιανοί συνομώτες αποκόπτονται από το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο συγκροτήθηκαν και απέκτησαν καίριες προσβάσεις στη δομή εξουσίας ώστε να καταφέρουν να καταλύσουν το Σύνταγμα, η επταετία μπορεί να διαβάζεται ως ασυνέχεια και το Πολυτεχνείο ως μια «απλή» φοιτητική εξέγερση για την αποκατάσταση του κοινοβουλευτισμού. Με αυτό τον τρόπο καθίσταται πιο εύκολα ενσωματώσιμο σε «συμπεριληπτικά» ιστορικά αφηγήματα, πράγμα που δεν συμβαίνει με τα Ιουλιανά του 1965 και ίσως σε αυτό να εξηγεί, ως ένα βαθμό, την λήθη ή αποσιώπηση σχετικά με αυτά.

Παρότι η αποστασία ήταν αποτέλεσμα συντονισμένης δράσης μιας «κλίκας» αποστατών, το -απολύτως προσωποποιημένο- σύνθημα «Μητσοτάκη κάθαρμα» εξέφρασε μια βαθιά και δικαιολογημένη οργή για τον ρόλο του συγκεκριμένου στην προδοσία της Δημοκρατίας. Γιατί ο μετέπειτα πρωθυπουργός επικέντρωσε πάνω του όλη αυτή την κατακραυγή; Έπαιξε συνειδητά έναν ρόλο «δούρειου ίππου» ή έχει δαιμονοποιηθεί πολιτικά

Εκτιμώ πως αυτό συνέβη για δύο λόγους. Ο πρώτος λόγος αφορά τον επιτελικό ρόλο που διαδραμάτισε ο Μητσοτάκης στην οργάνωση της αποστασίας, όπως σημείωναν παρατηρητές της περιόδου. Ο ρόλος αυτός αποτυπώνεται και στα αμερικανικά αρχεία, καθώς ο ερευνητής Σπύρος Δραϊνάς έχει εντοπίσει αναφορές τόσο της CIA, όσο και αμερικανών διπλωματών για σχετικές επαφές και συναντήσεις του Μητσοτάκη ήδη από τις αρχές του 1965. Ο δεύτερος λόγος αφορά το παρελθόν του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Το σύνθημα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις ήταν το «Μητσοτάκη κάθαρμα – Τσιριμώκο μασκαρά» και στηλίτευε τους δύο, από το κύκλο των αποστατών, που είχαν υιοθετήσει ένα πιο αγωνιστικό προφίλ: Τον Ηλία Τσιριμώκο λόγω του ΕΑΜικού παρελθόντος του (το οποίο μέχρι και την προσχώρηση του στην Αποστασία τον καθιστούσε “persona non grata” στους σκληρούς καθεστωτικούς κύκλους) και τον Μητσοτάκη, καθώς είχε πρωταγωνιστική συμμετοχή στον «Ανένδοτο», μέσω και της εφημερίδας «Ελευθερίας» του εκδότη Πάνου Κόκκα, με τον οποίο διατηρούσε στενούς δεσμούς. Συνεπώς, θεωρώ πως η λαϊκή οργή στο πρόσωπο του δεν ήταν αποτέλεσμα μιας ανεξήγητης δαιμονοποίησης αλλά απέδιδε πολιτικές ευθύνες για τον κομβικό του ρόλο στη βασιλική επέμβαση στο πολίτευμα.

Διαβάστε ακόμη

«Όσοι εισέρχονται παράνομα στη χώρα θα συλλαμβάνονται»: Αναστολή ασύλου για μετανάστες και κλειστή δομή στην Κρήτη ανακοίνωσε ο Μητσοτάκης

Η Ειρήνη Μουρτζούκου έλαβε προθεσμία για να απολογηθεί την Κυριακή - «Φόνισσα» φώναζε το εξαγριωμένο πλήθος

Γιατί η σημερινή ημέρα θα είναι η πιο «σύντομη» ημέρα στην καταγεγραμμένη ιστορία της Γης

Το μυστικό του e-shop που πουλάει: Γιατί οι λέξεις αξίζουν όσο ο σχεδιασμός