Η άνοδος και η πτώση του hipster: Μούσια, ειρωνεία και… βάζα μαρμελάδας

Πίσω στο 2003, τίποτα δεν προμήνυε την έλευση ενός παγκόσμιου πολιτιστικού κύματος που θ' άφηνε το αποτύπωμά του σε τέχνη, μόδα, μουσική, ακόμα και στον τρόπο που πίνουμε τον καφέ μας. Ήταν η χρονιά που τα κινητά με κάμερα ξεκίνησαν να γίνονται κοινότοπα (εκτός Ιαπωνίας), το MySpace έκανε τα πρώτα του βήματα και η λέξη hipster ξεπρόβαλε στα πρώτα κοινωνικά φόρουμ, μεταφέροντας μαζί της μια ασάφεια: δεν ήταν ακριβώς ταυτότητα, αλλά περισσότερο ένας αντικατοπτρισμός όσων δεν ήσουν.

Το «The Hipster Handbook» του Robert Lanham, μια ειρωνική βίβλος του στιλ της εποχής, περιέγραφε τον χίπστερ ως κάποιον με επιμελώς ατημέλητο κούρεμα, ρετρό αξεσουάρ, ευρωπαϊκά τσιγάρα και εμμονή με την κουλτούρα του cool. Στην Αθήνα, την ίδια περίοδο, τα Εξάρχεια περνούσαν από την εποχή των μπαρ στους πρώτους «χώρους» με dj που έπαιζαν Joy Division και κάτι βιντεοπροβολές σε τοίχους. Το indie, το μεταχειρισμένο, το «χειροποίητο» και το «ψαγμένο» άρχισαν ν' αποκτούν κοινωνικό στάτους.

Ο Hipster πριν γίνει καρικατούρα

Στο ανατολικό Λονδίνο, το Βερολίνο, το Σαν Φρανσίσκο και φυσικά στο Γουίλιαμσμπεργκ του Μπρούκλιν, μια νέα φυλή νέων έκανε την εμφάνισή της. Φορούσαν τζιν πετροπλυμένα, μπλουζάκια vintage, χρησιμοποιούσαν Polaroid, μιλούσαν για noise μπάντες που δεν είχε ακούσει κανείς. Οι χίπστερ μεταμορφώθηκαν στο ζωντανό ρεμίξ όλων των προηγούμενων underground αισθητικών: λίγο punk, λίγο grunge, λίγο new wave, όλα περασμένα από φίλτρο αυτοσαρκασμού.

Δεν ήθελαν να μοιάζουν με τον υπόλοιπο κόσμο. Ήθελαν να μοιάζουν με κάτι που κανείς δεν μπορούσε να ορίσει. Ήταν οι τύποι που διάβαζαν Murakami στο τρένο, είχαν τσάντα ταχυδρόμου με κονκάρδες και φορούσαν γυαλιά μυωπίας ενώ δεν είχαν μυωπία. Ήταν λιγάκι artsy, λιγάκι techy, και πάνω απ’ όλα, αποστασιοποιημένοι από οτιδήποτε δήλωνε «mainstream» ενθουσιασμό.

Μάρκες όπως η American Apparel και η Urban Outfitters έγιναν τα ιερά εμπορικά τους όπλα. Η Apple, το iPod και αργότερα το iPhone προσέδωσαν τεχνολογική αίγλη σε αυτό το νέο lifestyle, που αναζητούσε κάτι διαφορετικό αλλά δεν ήξερε πάντα τι ακριβώς.

Η ειρωνεία τους ήταν η ασπίδα τους. Αν έλεγες ότι σου αρέσει κάτι, όφειλες να προσθέσεις αμέσως «αλλά ξέρεις, πιο πολύ για το camp value το βλέπω». Ήσουν cool, αλλά ήξερες και πόσο γελοίο ήταν να είσαι cool. Το παράδοξο του hipster ήταν πως ήθελε να φαίνεται ότι δεν προσπαθεί, ενώ προσπαθούσε απεγνωσμένα να φαίνεται πως δεν προσπαθεί.

Και στην Ελλάδα; Οι hipster δεν άργησαν

Η Αθήνα του 2010-2015 ήταν γεμάτη από «μικρές Βερολίνες». Περιοχές όπως το Κουκάκι, το Παγκράτι, η Πλατεία Αγίου Γεωργίου στην Κυψέλη, αλλά και κομμάτια της Θεσσαλονίκης (π.χ. Βαλαωρίτου ή Άνω Λαδάδικα) μεταμορφώθηκαν από παραμελημένα αστικά κομμάτια σε θερμοκήπια αισθητικής κουλτούρας.

Μικρές καφετέριες με ονόματα τύπου Mind the Cup, Blue Cup, The Underdog, Peek a Bloom ή Mr. Bean σερβίρουν «μονοποικιλιακό» καφέ. Το brunch έγινε τελετουργία. Τα craft κοκτέιλ σε βαζάκια μαρμελάδας, οι ταμπέλες με λέξεις όπως organic, artisanal, cold brew, ήταν παντού. Το ποδήλατο έγινε δήλωση. Τα ράφια στα βιβλιοπωλεία γέμισαν Zadie Smith, Patti Smith, και κάθε πιθανή... Smith.

Και στις συναυλίες; Οι Beirut, οι Fleet Foxes και ο Bon Iver είχαν γεμίσει το Gagarin. Το Plissken Festival έγινε το απόλυτο χιπστερικό γεγονός, με lineup από μπάντες που «δεν παίζει να έχεις ξανακούσει, αλλά είναι οι αγαπημένες μου».

Hipster και πολιτική: Μια σχέση περίπλοκη

Ο χίπστερ ποτέ δεν ήταν ανοιχτά ακτιβιστής, αλλά ήταν «υποψιασμένος». Υιοθετούσε μία μεταμοντέρνα, σχετικιστική ευαισθησία. Δεν έπαιρνε ξεκάθαρη θέση, αλλά έκανε reblog φωτογραφίες του Ai Weiwei. Δεν κατέβαινε απαραίτητα στις πορείες, αλλά αγόραζε tote bags με το σύνθημα «Power to the People».

Στην Ελλάδα της κρίσης, το hipster στοιχείο διασταυρώθηκε με την «αγανακτισμένη» γενιά των 30ρηδων. Φτιάχτηκαν συνεταιρισμοί καφέ, κολεκτίβες design, co-working spaces. Το hipster συνυπήρξε για λίγο με το πολιτικοποιημένο. Αλλά δεν του πήγαινε το αίτημα, του ταίριαζε περισσότερο το concept.

Όταν το ιδιαίτερο έγινε προβλέψιμο

Η κουλτούρα αυτή έγινε αισθητική στο Instagram, υιοθετήθηκε από brands, μετατράπηκε σε κουλτούρα κατανάλωσης. Ξέρεις ότι κάτι τελείωσε όταν μπορείς να το αγοράσεις σε ράφια Lidl. Κι όμως, αυτό συνέβη. Η hipster αισθητική πέρασε στις ετικέτες των προϊόντων, στο rebranding των σούπερ μάρκετ, στα γραφικά των συσκευασιών, στα μενού των fast casual εστιατορίων.

Η κλασική σκηνή hipster bar στην Αθήνα —κοκτέιλ σε σέικερ, ρετρό jazz από πίσω, tattoo sleeve πίσω από τη μπάρα— είναι πλέον αναμενόμενη. Δεν προκαλεί, δεν υπονομεύει τίποτα. Είναι το «safe alternative». Η ειρωνεία έγινε μάρκετινγκ.

Σήμερα, δεν υπάρχει χίπστερ. Υπάρχουν μόνο παραλλαγές του. Το TikTok γέννησε την post-irony γενιά. Οι σημερινοί εναλλακτικοί δεν έχουν ανάγκη να δηλώσουν ότι διαφέρουν. Το κάνουν με αντι-μόδα, με low effort aesthetics, με weirdcore, με λογαριασμούς meme που μιλούν για κοινωνικό άγχος και nostalgia-core.

Η γενιά Gen Z βαριέται την υπερ-αισθητικοποίηση των πάντων. Ξέρει ότι το «εναλλακτικό» μπορεί να γίνει trend σε τρεις ώρες. Οπότε παίζει αλλιώς, με αυτοαναίρεση, με ιλαροτραγικό ύφος, με «ασχήμια» επίτηδες, με casual απόρριψη κάθε είδους consistency. Ένα meme σήμερα μπορεί να λέει «don’t aestheticize my trauma», και να το εννοεί. Στον κόσμο του TikTok, ακόμα και ο χίπστερ έγινε αντικείμενο νοσταλγίας.

Επίλογος με μουστάκι

Ο χίπστερ ίσως να πέθανε αλλά όχι όπως νομίζεις. Δεν καταρρίφθηκε. Απλώς ξεθώριασε. Έγινε wallpaper. Έγινε default.

Αν περπατήσεις στην Πλατεία Βαρνάβα, δεις κάποιον με tote bag που γράφει «Books are weapons», που πίνει cortado και συζητάει για βιώσιμη αρχιτεκτονική, μην τον πεις χίπστερ. Ίσως είναι απλώς ένας πρώην χίπστερ που πλέον πληρώνει ΕΝΦΙΑ.

Ο χίπστερ ήταν το πρόσωπο μιας γενιάς που φοβόταν να δηλώσει ανοιχτά τι αγαπά. Προτιμούσε να πει «το βρίσκω ενδιαφέρον», να το βάλει σε ένα φίλτρο sepia και να το ανεβάσει στο Tumblr. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό του γνώρισμα ήταν ο φόβος του ν' αγαπήσει κάτι χωρίς να το αποδομήσει. Μια εποχή με συναίσθημα πίσω από ειρωνεία.

Κι ίσως, τελικά, αυτό να ήταν το πιο αυθεντικό του χαρακτηριστικό...

(Σημείωση συντάκτη: Αν κάποιος σας πει σήμερα «αυτός είναι λίγο χίπστερ», απλώς χαμογελάστε. Ίσως να μην ξέρει τι λέει. Ή ίσως να ξέρει πολύ καλά)

Διαβάστε ακόμη

Η ακτινογραφία του πορίσματος του ΕΜΠ για το δυστύχημα των Τεμπών: Τα έλαια σιλικόνης και το ηλεκτρικό τόξο

Ο Λαβρόφ επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας στις συνομιλίες με την Ουκρανία στην Κωνσταντινούπολη

Παρελθόν από την ΑΕΚ ο Ματίας Αλμέιδα: Ανακοινώθηκε το διαζύγιο

Νέα καιρική ανατροπή: Το jet stream που «κόβει» την Ελλάδα στα δύο και η προειδοποίηση Κολυδά