Η σκιά μιας μεγάλης απουσίας - Ο Μίκης της καρδιάς μας

«Ο Μίκης Θεοδωράκης εξέφρασε απολύτως την καιρικότητα, συνιστώντας το ηρωϊκό σύμβολο ενός λαού, τα κρυφά οράματα του οποίου έγιναν ποιητικές νότες, που δεν μπορούσαν πλέον να κρυφτούν ή να σωπάσουν»

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 6 λεπτά ┋

Ο Μίκης Θεοδωράκης έζησε ενενήντα έξι χρόνια. Χρόνια γόνιμα και δημιουργικά, χρόνια γεμάτα από συναισθήματα και μελωδίες, που χώρεσαν έμπνευση, μουσικό οίστρο, πολιτικά οράματα και ταξίδια. Στα ταξίδια αυτά μας πήρε μαζί του. Φυλακίστηκε, εξορίστηκε, διώχτηκε, απαγορεύτηκε, αλλά δεν ήταν μόνος. Σταδιακά η μουσική και τα τραγούδια του απέκτησαν ανθρώπινη μορφή και αγωνιστικό περιεχόμενο. Έτσι, ταυτίστηκε στη συνείδηση του κόσμου με έναν οραματιστή της δημοκρατίας και της ειρήνης. Με έναν παθιασμένο υποστηρικτή της Ελλάδας. Όχι τυχαία. Μέσα από την μουσική του έκφραση ο λαός αναβαθμίστηκε πολιτισμικά. Γιατί, αναμφισβήτητα, ήταν εξαιρετικά εμπνευσμένος.

Ο Μίκης δεν υπήρξε μόνο χαρισματικός μουσουργός. Εξέφρασε απολύτως την καιρικότητα, συνιστώντας το ηρωϊκό σύμβολο ενός λαού, τα κρυφά οράματα του οποίου έγιναν ποιητικές νότες, που δεν μπορούσαν πλέον να κρυφτούν ή να σωπάσουν. Η αποτύπωση των πολιτικών αναγκών του καιρού δεν μπορούσε να βρει καλύτερο εκφραστή από τον Μίκη. Μελοποίησε το κυρίαρχο αίτημα της εποχής, για πολιτική και κοινωνική αλλαγή. Και η έκφραση αυτή δεν είχε τίποτα φτηνό ή ρηχό, αλλά διέθετε την ολοκληρωμένη ποιότητα του αυθεντικού. Η λαϊκή ταβέρνα γέμισε με Βάρναλη, ο Ρίτσος έσπειρε θρήνο και συγκίνηση, ο Σεφέρης διαφάνεια, ο Ελύτης φωτεινότητα, ο Λειβαδίτης εικόνες λυρισμού.

Ήταν ποιητικός ο Μίκης. Απογείωσε την ποίηση και την έφερε στην καρδιά των απλών ανθρώπων. Τους εξοικείωσε με την προσμονή και την διεκδίκηση, εξιδανικεύοντας τον αγώνα της ζωής. Αφουγκράστηκε την ριζοσπαστικοποίηση των μαζών. Ή αυτή επηρεάστηκε από εκείνον. Οι στίχοι μετουσίωσαν τη μουσική του. Ή η μουσική απελευθερώθηκε με τους ωραίους στίχους. Όλα ήταν λυρικά, αλλά και επικά. Γεμάτα καϋμό, υποσχέσεις, συναισθήματα αγάπης ιδανικής, αρώματα αγνής μυρτιάς, και μαργαρίτες. Αλλά και με την ενόραση της δικαιοσύνης, του ξεσηκωμού, του λυτρωμού...

Η μουσική του σύνθεση διαθέτει μια πολύπλοκη ενότητα. Ενοποιεί τους Μίνωες και τους Αχαιούς με το Βυζάντιο. Παίρνει τον κεραυνό του Δία και τον εξακοντίζει κατάστηθα. Άλλοτε, πάλι, ως ουράνιος Απόλλων γαληνεύει, κι άλλοτε ως Διόνυσος τέρπεται με μέθη και με διθυράμβους. Κάτι κλαίει μέσα σου σε ορισμένα του τραγούδια.

Κι αλλού ξεχειλίζεις με το θάρρος κατά της αδικίας. Μια δυνατή συλλογική αίσθηση αναβλύζει απ’ το στήθος σου, όχι μόνο την πρώτη φορά που ακούς το τραγούδι του, αλλά κάθε φορά, γιατί τα τραγούδια αυτά δατηρούν αναλλοίωτη στο χρόνο την αλήθεια και τη δροσιά τους.

Ο Μίκης δεν αρκέστηκε στην εμπνευσμένη μουσική του. Την στόλισε όμορφα, την διακόσμησε με τον ποιητικό στοχασμό, με τα σαγηνευτικά λόγια των ποιητών. Έσπασε την επιφύλαξη των δύσπιστων ανθρώπων, κι άνοιξε την καρδιά τους. Ο ίδιος έσπασε και τα όρια της Ελλάδας, αναστατώνοντας όλους εκείνους που είναι ανοιχτοί στις μεγάλες αναζητήσεις. Ο Μίκης έσπασε τα ανθρώπινα σύνορα. Πότε με την επουράνια φωνή της Μούσχουρη, πότε με την διθυραμβική Φαραντούρη, τον χοϊκό Μπιθικώτση, τον επίγειο Καζαντζίδη, τη Λίντα, τον Πανδή, τον Μωραϊτη, την Δημητριάδη, τον Καλογιάννη, την τρυφερή Ζορμπαλά. Όλοι έπαιρναν φως, βουτηγμένοι σε χρυσό ήλιο, και μετουσίωναν σε λάμψη τη λαϊκή τους ταυτότητα.

Έτσι μετουσίωσε κι εμένα ο Θεοδωράκης, καθώς με βρήκε σε καίρια στιγμή της ζωής μου, όταν δηλαδή μεγάλωνα... Ξεκίνησε με τη συντροφιά των αδελφών μου, που τραγουδούσαν με την κιθάρα τα τραγούδια του, υποσχόμενοι ένα καλύτερο αύριο. Συνέχισε με τον κομμουνιστή μπάρμπα-Σπύρο Καλογερόπουλο, που επί Χούντας έσκαβε στο χωράφι του και έθαβε με πίκρα τους απαγορευμένους δίσκους του Μίκη, σαν να έθαβε αγαπημένους ανθρώπους. Προχώρησε με το Πολυτεχνείο, τη μεταπολίτευση, τα πρώτα χρόνια του Ανδρέα Παπανδρέου, τους ωραίους πολιτικούς αγώνες εκείνης της εποχής. Πάντα ήταν κοντά μου ο εμπνευστικός και λυτρωτικός Μίκης. Και στη Δανία, αργότερα, πολλοί γνώριζαν απ’ την Ελλάδα δυο τρία μόνο ονόματα, τον Μίκη, τον Αντρέα, τη Μελίνα...

Ύστερα, τον γνώρισα προσωπικά, στο σπίτι της Μαργαρίτας, στου Μακρυγιάννη, όπου βρισκόμαστε, μέσω του κοινού μας φίλου Παλαιστίνιου αγωνιστή Ισμάτ Σάμπρι. Ο Μίκης ήταν εκεί, μπροστά μου, πληθωρικός και πελώριος. Του άρεσε να αφηγείται περιστατικά και ιστορίες απ’ τη ζωή του. Τη φυλακή, τη Γαλλία, τη Ζάτουνα. Εξιστορούσε σαν χείμαρρος, πάντα με εκείνο το υπομειδίαμα που ήταν έτοιμο να μετατραπεί σε γέλιο. Ταυτόχρονα ήταν απλός, χωρίς έπαρση, σχεδόν με μια παιδικότητα.

Φεύγοντας για τον άλλο κόσμο, αφήνει πίσω του τη σκιά μιας μεγάλης απουσίας. Πώς θα ήταν τα χρόνια μου χωρίς τον Μίκη; Άνοστα; Είχε πάρει μια γωνιά κι είχε φωλιάσει στην καρδιά μου. Ήταν σιμά στα παιδικά, τα εφηβικά, τα νεανικά μου χρόνια. Και εξαϋλωνε την καθημερινότητα. Τραγωδός της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Ένα σύμβολο των χρόνων εκείνων με τα ζωντανά όνειρα. Και η δροσιά κι ο λυρισμός στα τραγούδια του ακόμη με συντροφεύει.

Ο Μίκης είναι ο κορυφαίος του χορού με τον οποίο ολοκληρώνεται το δραματικό έργο της μεταπολεμικής Ελλάδας. Συμπληρώνει έναν γαλαξία, μεγάλων αστεριών, που τίμησαν την χώρα με την δημιουργία, την καινοτομία ή τον στοχασμό τους, σε μια περίοδο διενέξεων, εμφύλιας έχθρας, πολιτικού δογματισμού, αλλά και αντικρουόμενων τάσεων/ρευμάτων νεωτερισμού ή μοντερνισμού, όπως: Κατράκης, Μινωτής, Παξινού, Χορν, Λαμπέτη, Μερκούρη, Α. Παναγούλης, Μουστακλής, Λαμπράκης, Μ. Βαφειάδης, Χατζιδάκις, Ι. Ξενάκης, Ελύτης, Σεφέρης, Σικελιανός, Σαμαράκης, Ν. Καββαδίας, Αναγνωστάκης, Α. Παπανδρέου, Φλωράκης, Κύρκος, Ηλιού, Μ. Βαφειάδης, Τσαρούχης, Ι. Θεοδωρακόπουλος, Αξελός, Πικιώνης, Γ. Παπανικολάου, Καστοριάδης, Πουλαντζάς, Καζαντζάκης, Γλέζος. Ο Μίκης φεύγει κλείνοντας πίσω του μια ολόκληρη εποχή.

Κατά την διάρκεια της πολιτικής του διαδρομής υπήρξαν ορισμένες ρωγμές, που θα πρέπει ωστόσο να αποδοθούν στην χοϊκή ανθρώπινη φύση και στις ατέλειες, που μαζί με τις τελειότητες, συνθέτουν την οντότητά μας. Αποχαιρετώντας τον, εκείνο που κυριαρχεί, είναι το ενωτικό στοιχείο της μουσικής του, η νοσταλγία του καιρού, η μουσική σύγκλιση του ήλιου και του χρόνου στο έργο του, και όλη εκείνη η δημιουργία (: έργο για τον δήμο, για όλους) που μετριάζουν τις όποιες αδυναμίες απ’ τις οποίες διέπεται η ανθρώπινη φύση. Ας τον αφήσουμε, πλέον, να ησυχάσει, κατανοώντας πάντως, και τις όποιες ιδιαιτερότητες των μελών της οικογένειάς του στις περιστάσεις. Τα παιδιά του είχαν την τύχη να τον έχουν πατέρα, αλλά ταυτόχρονα είχαν και την ατυχία να έχει πέσει επάνω τους η συντριπτική σκιά ενός ογκόλιθου, πληρώνοντας βαρύ τίμημα. Αγαπώντας τον Μίκη, οφείλουμε και προς την οικογένειά του διακριτικότητα και σεβασμό.

Διαβάστε ακόμη