Φένια Αποστόλου στο ethnos.gr: «Αγωνίστηκα, αντιστάθηκα και σήμερα ζω την κάθε μου μέρα σαν γιορτή»

Υπάρχουν άνθρωποι που επιλέγουν να στρέφουν το βλέμμα αλλού όταν τα φαντάσματα του παρελθόντος επιστρέφουν. Κι άλλοι που αποφασίζουν να τα κοιτάξουν κατάματα και να τα μετατρέψουν σε φως και ελπίδα. Η Φένια Αποστόλου ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Χορεύτρια, χορογράφος, ηθοποιός και σκηνοθέτρια, έχει μάθει να έρχεται αντιμέτωπη με τα τραύματα — τα παιδικά, τα συλλογικά, τα έμφυλα — όχι για να τα εξωραΐσει, αλλά για να τα αποκαλύψει και, τελικά, να τα θεραπεύσει.

Τα παιδικά βιώματα, φορτισμένα συχνά με φόβο και ενοχή, εγγράφονται βαθιά στο υποσυνείδητο και συνοδεύουν τον άνθρωπο στην ενήλικη ζωή του. Τίποτα, ωστόσο, δεν μπορεί να επουλωθεί αν δεν υπάρξει η γενναιότητα της αναμέτρησης. Η αποδοχή, η αναγνώριση και η έκφραση του τραύματος αποτελούν την απαραίτητη αρχή για να ξαναπάρει κανείς τον έλεγχο της ύπαρξής του. Για τη Φένια Αποστόλου, αυτή η διαδικασία βρήκε από νωρίς το φυσικό της πεδίο, το σώμα. Από παιδί ακόμη, ο χορός λειτούργησε ως καταφύγιο και ως γλώσσα. Μια γλώσσα που δεν χρειάζεται λέξεις για να μιλήσει για όσα πονάνε, για όσα δεν ειπώθηκαν ποτέ.

Ο χορός, για εκείνη, δεν είναι απλώς τέχνη, αλλά κάρμα. Ξεκίνησε μπαλέτο, σε ηλικία 13 ετών, σε μια δύσκολη αλλά καθοριστική ηλικία, έχοντας ήδη ανακαλύψει πως το σώμα της ήξερε ν' αφηγείται ιστορίες πριν ακόμη εκείνη τις κατανοήσει πλήρως. Σπούδασε στην Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης και στο Κέντρο Μελέτης Χορού Ισιδώρας και Ραϋμόνδου Ντάνκαν, συνεργάστηκε με το Χοροθέατρο Οκτάνα του Κωνσταντίνου Ρήγου και το Χοροθέατρο του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, ενώ υπήρξε μέλος της χορογραφικής ομάδας των τελετών έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004.

Με την ομάδα της, το Χοροθέατρο Λυδία Λίθος, έχει δημιουργήσει δεκαπέντε έργα που ταξίδεψαν σε σημαντικά φεστιβάλ στην Ελλάδα και το εξωτερικό, από τη Βενετία και το Δουβλίνο έως την Πράγα, το Ερεβάν και την Αλμάδα. Παράλληλα, έχει σκηνοθετήσει θεατρικά έργα που κινούνται στα όρια του ψυχολογικού, του ποιητικού και του σκοτεινού παραμυθιού, ενώ έχει πρωταγωνιστήσει σε δέκα ταινίες.

Αυτή η καλλιτεχνική της διαδρομή συμπυκνώνεται σήμερα στο «Αποτύπωμα», την εικαστική χοροθεατρική περφόρμανς που παρουσιάζεται στο Calderone Art Space και παρατείνεται έως τις 31 Ιανουαρίου 2026, λόγω μεγάλης επιτυχίας. Ένα σκοτεινό, ποιητικό σύμπαν όπου η διαστρέβλωση της γυναικείας ταυτότητας μέσα στον χρόνο συναντά τη δυνατότητα της αναγέννησης. Στο κέντρο του έργου, η Γαβριέλλα Ανυφαντάκη γίνεται σώμα-καμβάς και φωνή, ενώ η Φένια Αποστόλου συνθέτει έναν ζωντανό μικρόκοσμο εικόνων, ήχων και σιωπών. Η εμπειρία δεν περιορίζεται στο βλέμμα, αλλά αγγίζει όλες τις αισθήσεις, δημιουργώντας έναν χώρο συμμετοχής και στοχασμού. Μια βιωματική εγκατάσταση που μετατρέπει το θέατρο σε ζωντανό εργαστήριο εικόνων και σωμάτων.

Τι ήταν αυτό που σας ενέπνευσε να δημιουργήσετε την παράσταση «Το Αποτύπωμα»;

Η πρόσκληση του Calderone Art Space –ενός ολοκαίνουριου, σχεδόν κουκλίστικου χώρου στο Γκάζι– να εντάξει παράστασή μου στο πρόγραμμά του για τη σεζόν 2025/26, σε συνδυασμό με την πρόταση της χορεύτριας και χορογράφου Γαβριέλλας Ανυφαντάκη να σκηνοθετήσω μια performance εμπνευσμένη από φωτογραφικό πρότζεκτ που είχε δημιουργήσει μαζί με τη φωτογράφο Μαρία Χατζηαθανασιάδου γύρω από το ζήτημα της βίας κατά των γυναικών, αποτέλεσαν το έναυσμα για τη δημιουργία του έργου «Το Αποτύπωμα».

Το θέμα της έμφυλης βίας με απασχολούσε βαθιά. Αν και οι φωτογραφίες αποτύπωναν τις συνέπειες της βίας στη σύγχρονη εποχή, η δική μου ανάγκη ήταν να στραφώ προς τα αίτια, δηλαδή τις αντιλήψεις, τα στερεότυπα και τις παγιωμένες πεποιθήσεις ενός συστήματος του οποίου οι ρίζες εκτείνονται αιώνες πίσω.

Η παράσταση μιλά για την διαστρέβλωση της γυναικείας εικόνας. Ποια ήταν η βασική σας σκέψη όταν αρχίσατε να δουλεύετε πάνω σε αυτό το θέμα;

Ο βασικός πυρήνας της δουλειάς μου υπήρξε η ανάγκη η παράσταση να λειτουργήσει ως πράξη αντίστασης απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης, χειραγώγησης και εκφυλισμού του γυναικείου φύλου από το πατριαρχικό σύστημα. Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα, όπου η γυναίκα μετατράπηκε σε σάκο του μποξ, σε εξιλαστήριο θύμα, πάνω στο οποίο εκτονώθηκαν η τοξική αρρενωπότητα και τα αδιέξοδα εκείνων που επιδίωκαν τον απόλυτο έλεγχο του κόσμου.

Το σώμα είναι παρόν παντού στο έργο σας. Τι σχέση έχετε εσείς με το δικό σας σώμα σήμερα; Έχετε υπάρξει πεδίο μάχης, γιορτής, συμφιλίωσης;

Ξεκίνησα από τον χορό και αργότερα στράφηκα στο θέατρο. Αντιλαμβάνομαι τα πάντα μέσα από το σώμα και την κίνηση. Αγαπώ βαθιά τον λόγο, όμως για μένα η αφετηρία είναι πάντα το σώμα. Εχω μάθει ν' αποκωδικοποιώ τη ζωή και τα νοήματά της, ως μια έκφραση του ίδιου μας του «είναι». Ως τρανς γυναίκα, μέχρι ν' αποκτήσω εκείνα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά που με εναρμονίζουν πλήρως με την ψυχή μου, διέσχισα πολλά στάδια. Αγωνίστηκα, αντιστάθηκα, διαμόρφωσα το σώμα μου σαν πηλό, έως ότου φτάσω στη βαθιά συμφιλίωση μαζί του. Σήμερα, βιώνω την κάθε μου μέρα ως γιορτή.

Όταν δουλεύετε ένα έργο τόσο βαθιά συνδεδεμένο με ταυτότητες και τραύματα, πώς προστατεύετε τον εαυτό σας από το να βουλιάξετε μέσα του;

Όσο σκληρό κι αν είναι ένα έργο, όσο ευαίσθητα ή επώδυνα θέματα κι αν αγγίζει, ο πρωταρχικός του στόχος παραμένει πάντα ο ίδιος. Να μεταδώσει μηνύματα, να διευρύνει πνευματικούς ορίζοντες, να ευαισθητοποιήσει τον θεατή. Με άλλα λόγια, να επικοινωνήσει ουσιαστικά με το κοινό. Οι καλλιτέχνες οφείλουμε ν' αναπτύσσουμε προσωπικές άμυνες απέναντι στη συναισθηματική φόρτιση και την ψυχική εμπλοκή που απαιτεί κάθε φορά η σκηνική πράξη, διατηρώντας τη λεπτή ισορροπία πάνω σε μια ευαίσθητη χορδή. Αρκετά τεντωμένη ώστε να πάλλεται, αλλά όχι τόσο ώστε να σπάσει.

Τι σας γοητεύει στο να συνδυάζετε χορό, εικαστικά και περφόρμανς. Τι σας προσφέρει αυτή η μίξη;

Μου δίνει τη δυνατότητα να εκφράζομαι με τον τρόπο που γνωρίζω και αγαπώ. Μέσα από αυτή τη σύζευξη μπορώ να δημιουργήσω μια πολυεπίπεδη σκηνική σύνθεση, με γρήγορο μοντάζ εικόνων και συμβολισμών, που οδηγεί τον θεατή σε μια έντονη και ανεπανάληπτη εμπειρία.

Πώς δουλέψατε με την Γαβριέλλα Ανυφαντάκη για να χτίσετε τη σκηνική της παρουσία;

Η συνεργασία μας εξελίχθηκε με τον πιο ιδανικό τρόπο, με απόλυτη εμπιστοσύνη και αφοσίωση στο έργο. Λειτουργήσαμε σαν δύο αδιάσπαστα, συγκοινωνούντα δοχεία, με κοινό στόχο τη δημιουργία μιας παράστασης που μας αντιπροσωπεύει εκατό τοις εκατό και υπηρετεί απόλυτα το κόνσεπτ. Η Γαβριέλλα, έχοντας πολυετή εμπειρία ως χορεύτρια και χορογράφος στον σύγχρονο χορό, κλήθηκε να προσεγγίσει το συγκεκριμένο έργο με διαφορετικά μέτρα και σταθμά. Να θυσιάσει τη φόρμα προς όφελος του νοήματος, να εκφραστεί θεατρικά, ν' αγγίξει πιο ακραίες σκηνικές καταστάσεις από εκείνες που είχε μέχρι τότε συνηθίσει.

Παράλληλα, έπρεπε να δημιουργήσει μια σκηνική περσόνα απόλυτα εναρμονισμένη με το προσωπικό μου ύφος, χωρίς όμως να απεμπολήσει το δικό της κινησιολογικό λεξιλόγιο. Το αποτέλεσμα είναι περίφημο. Αυτό που καταθέτει στη σκηνή είναι καθηλωτικό. Ενας ερμηνευτικός άθλος, ένας ρόλος ζωής, που την καθιστά για μένα την ιδανική πρωταγωνίστρια αυτού του έργου.

Ως τρανς γυναίκα στον χώρο των τεχνών, ποιες πόρτες άνοιξαν πιο εύκολα απ' όσο περιμένατε και ποιες ακόμη αρνούνται να ξεκλειδώσουν;

Για ν' ανοίξουν οι πόρτες χρειάζεται το κατάλληλο κλειδί. Πιστεύω ότι η πολυετής μου διαδρομή ως καλλιτέχνις και η εκτενής εργογραφία μου ως χορογράφος, σκηνοθέτις, performer και ηθοποιός επέτρεψαν στην τρανς ταυτότητά μου να συνομιλήσει με μεγάλους θεσμούς και σημαντικούς καλλιτεχνικούς χώρους. Ανάμεσά τους, το Φεστιβάλ Αθηνών και η Μικρή Επίδαυρος, όπου συμμετείχα στον «Φιλοκτήτη» στον ρόλο του φαντάσματος της νεκρής γυναίκας, σε σκηνοθεσία Σαράντου Ζερβουλάκου, το Εθνικό Θέατρο, όπου εμφανίστηκα στην παράσταση «Στο σώμα της» σε σκηνοθεσία Ελένης Ευθυμίου, καθώς και η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όπου συνεργάστηκα ως χορογράφος στην όπερα «Στρέλλα», σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή. Οι πόρτες που παραμένουν ακόμη «κλειδωμένες» είναι απλώς εκείνες για τις οποίες δεν έχει έρθει η στιγμή να ανοίξουν.

Ποια είναι η πιο τρυφερή στιγμή που έχετε ζήσει μέσα στην καλλιτεχνική κοινότητα ως τρανς δημιουργός; Μία μικρή χειρονομία που σας έκανε να νιώσετε ότι «χωράτε»;

Η τιμητική πρόσκληση που έλαβα από τον τότε καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, τον κ. Γιάννη Μόσχο, να συμμετάσχω ως ομιλήτρια σε δημόσια συζήτηση στην κεντρική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, τον Οκτώβριο του 2022. Το θέμα ήταν «Το ελληνικό θέατρο στην εποχή του #metoo» και είχα τη χαρά να συνομιλήσω επί σκηνής με εξέχουσες προσωπικότητες του θεάτρου. Ήταν μια στιγμή βαθιάς αναγνώρισης και ένταξης.

Σε μια χώρα που κάνει βήματα αλλά και υποχωρήσεις στα δικαιώματα των τρανς ανθρώπων, τι θεωρείτε ότι λείπει περισσότερο; Η γνώση, η ενσυναίσθηση ή η πολιτική βούληση;

Δυστυχώς, απαιτείται ακόμη πολύς χρόνος και συνεχής αγώνας για να νιώσουμε τα τρανς άτομα ότι αποτελούμε ισότιμα μέλη της κοινωνίας, με πλήρη αποδοχή, χωρίς ν' αντιμετωπιζόμαστε ως κάτι αξιοπερίεργο που επιτρέπει στον καθένα να προβάλλει πάνω μας τη δική του «ανάγνωση», με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε στο 2025, περιστατικά βίας και ρατσισμού εξακολουθούν να υφίστανται.

Έχουν γίνει ορισμένα θετικά βήματα από την πολιτεία —όπως η αναγνώριση της κοινωνικής ταυτότητας φύλου και τα προγράμματα μέσω ΟΑΕΔ που ενθαρρύνουν την πρόσληψη τρανς ατόμων με επιδότηση μέρους του μισθού τους— ωστόσο απομένουν πολλά ακόμη να γίνουν σε θεσμικό επίπεδο. Κυρίως, χρειάζεται ν' αλλάξει η βαθιά ριζωμένη κοινωνική αντίληψη που μας αντιμετωπίζει ως κάτι «άρρωστο» ή μη κανονικό. Για να συμβεί αυτό, απαιτούνται ταυτόχρονα γνώση, ενσυναίσθηση και πολιτική βούληση, αλλά και μια συνολικότερη φροντίδα που θα σταθεί ενεργά απέναντι στην προκατάληψη και την τρανσφοβία.

Υπάρχουν όμορφες αναμνήσεις από τα παιδικά σας χρόνια ή μεγαλωμένη ως γκέι αγόρι στην επαρχία τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα;

Υπάρχουν όμορφες αναμνήσεις, κυρίως στις στιγμές όπου η γυναικεία μου ψυχή έβρισκε χώρο να εκφραστεί στα παιχνίδια με τις φίλες μου, στην επαφή μου με τον χορό. Εκεί ένιωθα ελεύθερη. Αντίθετα, κάθε φορά που έπρεπε να υποστηρίξω συμπεριφορές ενός φύλου στο οποίο δεν ένιωθα ότι ανήκω, η εμπειρία γινόταν εφιαλτική. Από τη μία καταπιεζόμουν, αναγκαζόμουν να μη φανερώνω τον εαυτό μου όπως πραγματικά ήταν, και από την άλλη αυτή η βαθιά δυσφορία δεν έβρισκε κανένα πλαίσιο παρηγοριάς ή κατανόησης. Μετατρεπόταν σε φόβο και απομόνωση.

Η ανακάλυψη της ζωής υπήρξε για μένα ένα δίκοπο μαχαίρι. Ειδικά στα παιδικά μου χρόνια, δεν υπήρχε καμία πληροφόρηση, κανένα λεξιλόγιο για να κατανοήσω ποια είμαι και πώς θα μπορούσα να υπάρξω αληθινά. Έτσι, οι χαρές και οι εμπειρίες έμοιαζαν πάντα μισές. Δεν τις βίωνα στο φύλο που ένιωθα δικό μου, κι αυτό μου άφηνε μια μόνιμη αίσθηση ανικανοποίητου και βαθιάς θλίψης.