Από τον διχασμό στη συμφωνία: Πώς η Ευρώπη είπε τελικά «ναι» στην Ουκρανία και απέφυγε το φιάσκο

Το άτοκο δάνειο ύψους 90 δισ. ευρώ (105 δισ. δολαρίων) που ενέκρινε η Ευρώπη, προκειμένου να αποτραπεί η βύθιση της ουκρανικής οικονομίας και του στρατού σε δημοσιονομικό αδιέξοδο έως το 2027, δεν προέκυψε με τον τρόπο που επιθυμούσαν ορισμένοι ηγέτες. Ωστόσο, το γεγονός ότι τελικά επετεύχθη συμφωνία συνιστά καθαρή νίκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

«Αν φεύγαμε σήμερα από τις Βρυξέλλες διχασμένοι, η Ευρώπη θα είχε απολέσει κάθε γεωπολιτική σημασία», δήλωσε ο πρωθυπουργός του Βελγίου, Μπαρτ ντε Βέβερ, λίγο πριν από τις 4 τα ξημερώματα. «Θα ήταν μια απόλυτη καταστροφή».

Οι ηγέτες των 27 κρατών-μελών της ΕΕ δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε ένα ιστορικό δάνειο που θα χρηματοδοτούνταν άμεσα από τα δεσμευμένα ρωσικά κρατικά περιουσιακά στοιχεία. Η συμβιβαστική λύση, ωστόσο, ήταν σαφής: η Ουκρανία δεν θα επιστρέψει ούτε ένα ευρώ πριν από τη λήξη του πολέμου, ενώ η Ευρώπη διατηρεί το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για την αποπληρωμή του δανείου.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πλέον εντολή να διερευνήσει τους τρόπους υλοποίησης αυτής της επιλογής.

Προς το παρόν, τα κεφάλαια που ξεκλειδώνονται μέσω του δανείου θα γίνουν δεκτά με ανακούφιση στο Κίεβο, την ώρα που η Ουκρανία προσπαθεί να ανακόψει τις ρωσικές προελάσεις στο πεδίο της μάχης, ενώ ταυτόχρονα διαπραγματεύεται με την Ουάσινγκτον ένα ειρηνευτικό σχέδιο για τον τερματισμό του πολέμου.

Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι είχε προειδοποιήσει ότι ενδεχόμενη αποτυχία εξασφάλισης χρηματοδότησης θα άφηνε τη χώρα χωρίς επαρκή χρήματα «για τη ζωή και για τα όπλα».

Χαιρέτισε τη συμφωνία της τελευταίας στιγμής την Παρασκευή.

«Πρόκειται για ουσιαστική στήριξη που ενισχύει πραγματικά την ανθεκτικότητά μας», έγραψε ο Ζελένσκι στην πλατφόρμα X. «Είναι σημαντικό τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία να παραμείνουν δεσμευμένα και η Ουκρανία να έχει λάβει εγγύηση χρηματοοικονομικής ασφάλειας για τα επόμενα χρόνια. Ευχαριστώ για το αποτέλεσμα και για την ενότητα».

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έστειλαν παράλληλα μήνυμα προς τη Μόσχα.

«Το μήνυμα που στέλνουμε σήμερα στη Ρωσία είναι απολύτως ξεκάθαρο. Πρώτον, δεν έχετε πετύχει τους στόχους σας στην Ουκρανία. Δεύτερον, η Ευρώπη στέκεται στο πλευρό της Ουκρανίας -σήμερα, αύριο και για όσο χρειαστεί», δήλωσε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα.

Σύμφωνα με προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, λόγω και της περικοπής χρηματοδότησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ουκρανία θα αντιμετώπιζε χρηματοδοτικό κενό ύψους 160 δισ. δολαρίων (137 δισ. ευρώ) τα επόμενα δύο χρόνια. Η ΕΕ στόχευε να καλύψει τα δύο τρίτα του ποσού, δηλαδή περίπου 105 δισ. δολάρια (90 δισ. ευρώ).

Η ιδέα της χρήσης δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων δεν είναι καινούρια. Είχε τεθεί στο τραπέζι ήδη από τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής το 2022.

Ωστόσο, αντιμετώπιζε επί μακρόν σφοδρές αντιδράσεις από ορισμένες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Τον Φεβρουάριο, ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν είχε δηλώσει στον Λευκό Οίκο ότι η αξιοποίηση ρωσικών κρατικών κεφαλαίων θα συνιστούσε παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Αυτή την εβδομάδα, ωστόσο, χαιρέτισε την ευρωπαϊκή κίνηση ως κρίσιμη για τη «δημοσιονομική ορατότητα» της Ουκρανίας.

Όπως συμβαίνει συχνά με τη δυτική στήριξη προς το Κίεβο, ακόμη μία «κόκκινη γραμμή» έσβησε, γράφει το CNN.

Σκληρές διαπραγματεύσεις

Η διαδικασία δεν ήταν χωρίς εμπόδια. Η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Τσεχία ψήφισαν υπέρ του δανείου υπό τον όρο ότι δεν θα έχουν καμία οικονομική επιβάρυνση.

Το Βέλγιο -το οποίο φιλοξενεί τη συντριπτική πλειονότητα των δεσμευμένων κεφαλαίων- φοβάται μελλοντικά αντίποινα από τη Ρωσία ή νομική ευθύνη σε περίπτωση ειρηνευτικής συμφωνίας που θα προβλέπει την επιστροφή των κεφαλαίων στη Μόσχα.

Πριν από την ψηφοφορία, ο Ντε Βέβερ ζήτησε «δεσμευτικές εγγυήσεις» από όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ σε αντάλλαγμα για την έγκριση του δανείου. «Οι απλές προφορικές υποσχέσεις δεν αρκούν», δήλωσε στο βελγικό κοινοβούλιο την Πέμπτη.

Μέχρι σήμερα, η ΕΕ χρησιμοποιούσε τους τόκους από τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία -κυρίως ομόλογ- για να χρηματοδοτεί μέρος της βοήθειας προς το Κίεβο. Καθώς όμως τα ομόλογα λήγουν και μετατρέπονται σε μετρητά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδίωκε να δανειστεί αυτά τα κεφάλαια και να τα διοχετεύσει στην Ουκρανία έως ότου η Ρωσία καταβάλει αποζημιώσεις.

Τη Δευτέρα, η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας κατέθεσε αγωγή, διεκδικώντας δισεκατομμύρια ευρώ σε αποζημιώσεις από το βελγικό αποθετήριο Euroclear. Σύμφωνα με το ρωσικό πρακτορείο TASS, η αγωγή χαρακτηρίστηκε «προληπτικό μέτρο» ενάντια στα σχέδια της ΕΕ να μεταφέρει τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία «σε τρίτους».

Σε ανακοίνωσή της την Παρασκευή, η ρωσική κεντρική τράπεζα δήλωσε ότι θα διεκδικήσει αποζημιώσεις από ευρωπαϊκές τράπεζες ίσες με την αξία των δεσμευμένων κεφαλαίων και τα διαφυγόντα κέρδη.

Οι... παρενέργειες

Καθώς πλησίαζε η μεγαλύτερη νύχτα του έτους στις Βρυξέλλες, το κλίμα για την Ευρώπη φαινόταν ζοφερό.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, χαρακτήρισε πρόσφατα τους Ευρωπαίους ηγέτες «αδύναμους», λίγες ημέρες μετά τη δημοσίευση της νέας Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, η οποία περιέγραφε την Ευρώπη ως «παγιδευμένη σε πολιτική κρίση» και χωρίς «αυτοπεποίθηση».

Το σχέδιο ειρήνης 28 σημείων, με αμερικανική στήριξη και το οποίο διέρρευσε τον περασμένο μήνα, προέβλεπε την επένδυση 100 δισ. δολαρίων από τα δεσμευμένα ρωσικά κεφάλαια σε «αμερικανικής ηγεσίας» πρωτοβουλίες ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, με τις ΗΠΑ να καρπώνονται τα κέρδη. Τα κεφάλαια που βρίσκονται στην Ευρώπη αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος των παγκοσμίως δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.

Η προοπτική αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και διπλωματικό αναβρασμό μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών, οι οποίοι εξοργίστηκαν στην ιδέα ότι ο Λευκός Οίκος θα διαχειριζόταν κεφάλαια υπό ευρωπαϊκή φύλαξη.

Σε έμμεση αιχμή προς τις ΗΠΑ, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μίλησε για «στιγμή ευρωπαϊκής ανεξαρτησίας», επαναλαμβάνοντας τη φράση δέκα φορές στη σύντομη ομιλία της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την Τετάρτη.

Η σύνοδος κορυφής αυτής της εβδομάδας, τόνισε, αφορούσε την αντιμετώπιση «ενός κόσμου που έχει γίνει επικίνδυνος και συναλλακτικός. Έναν κόσμο πολέμων, έναν κόσμο θηρευτών».

«Η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της ασφάλειάς της. Αυτό δεν είναι πλέον επιλογή -είναι αναγκαιότητα», δήλωσε.

Η διατλαντική εμπιστοσύνη, που για δεκαετίες θεωρούνταν δεδομένη, έχει ουσιαστικά εξατμιστεί φέτος.

Η Ευρώπη ανησυχεί πλέον για δυνάμεις που καλλιεργούν τον διχασμό σε δύο μέτωπα: αφενός από τις πολιτισμικές πιέσεις ενός συναλλακτικού Λευκού Οίκου και, κυρίως, από την υπονόμευση και την επιθετικότητα της Μόσχας. Λίγο πριν από την έναρξη της συνόδου, ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν κλιμάκωσε τη ρητορική του, αποκαλώντας τους Ευρωπαίους ηγέτες «γουρουνάκια» σε ομιλία του προς ανώτατους στρατιωτικούς αξιωματούχους.

«Οι Ρώσοι εργάζονται μέρα και νύχτα για να κατακερματίσουν την Ευρώπη και είναι καλύτεροι σε αυτό απ’ ό,τι είναι η Ευρώπη στο να παραμένει ενωμένη», δήλωσε στο CNN ο Τομ Κίτινγκ, διευθυντής του Κέντρου Χρηματοοικονομικής Ασφάλειας του ινστιτούτου RUSI.

Το «σωσίβιο»

Ο Λευκός Οίκος έχει δημόσια επικεντρωθεί στις δυσκολίες της Ουκρανίας στο πεδίο της μάχης και στις διαρθρωτικές της αδυναμίες, χρησιμοποιώντας τες ως μοχλό πίεσης για μια γρήγορη ειρηνευτική συμφωνία.

Μιλώντας πριν ολοκληρωθούν οι ευρωπαϊκές διαπραγματεύσεις, ο Ζελένσκι δήλωσε ότι μια συμφωνία χρηματοδότησης θα εξουδετέρωνε αυτή την απειλή.

«Είμαστε πιο σίγουροι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων όταν έχουμε αυτά τα κεφάλαια», είπε, προσθέτοντας ότι η ικανότητα αντίστασης της Ουκρανίας διασφαλίζεται δημόσια για τουλάχιστον δύο ακόμη χρόνια.

Παραδέχθηκε ότι η αποτυχία συμφωνίας θα έπληττε σοβαρά την κρίσιμη βιομηχανία drones της χώρας, η οποία αποτελεί σωσίβιο για τα στρατεύματα στην πρώτη γραμμή.

Το ίδιο, σημείωσε, θα ίσχυε και για τις επιθέσεις μεγάλου βεληνεκούς της Ουκρανίας εντός ρωσικού εδάφους, συμπεριλαμβανομένων στόχων στις ενεργειακές υποδομές πετρελαίου και φυσικού αερίου της Μόσχας.

«Όλα αυτά θα εξαφανίζονταν», δήλωσε.

Οι πρώτες πρωινές ώρες της Παρασκευής έφεραν, τελικά, ανακούφιση τόσο στο Κίεβο όσο και στις Βρυξέλλες.

Αντιμέτωπη με τις αδιάκοπες ρωσικές επιθέσεις στην Ουκρανία και με έναν Λευκό Οίκο που δείχνει πρόθυμος για μια γρήγορη -και όχι απαραίτητα δίκαιη- ειρήνη, η ευρωπαϊκή «σωσίβια λέμβος» για την Ουκρανία, που ανασύρθηκε την τελευταία στιγμή από τον κίνδυνο διχασμού και καθυστερήσεων, υπόσχεται να ενισχύσει έναν αποφασισμένο σύμμαχο του Κιέβου στους αβέβαιους μήνες που έρχονται.