Μαύρη σελίδα της Ελληνικής Ιστορίας: όταν οι Τούρκοι βύθισαν ελληνικό πολεμικό πλοίο στην Κύπρο – Επτά νεκροί και τραυματίες, όλοι ξεχάστηκαν!

Ήταν μια από τις σκοτεινές σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας. Οι Τούρκοι βύθισαν ελληνικό πολεμικό πλοίο στην Κύπρο, σκοτώθηκαν επτά άνθρωποι που όλοι τους ξεχάστηκαν από την ελληνική κυβέρνηση!

Ο Φαέθων ήταν ο μυθικός γιος του Ήλιου… Ο Φαέθων είχε τέλος τραγικό: οδηγώντας το άρμα του πατέρα του, γκρεμίστηκε στον ποταμό Ηριδανό από τον Δία και σκοτώθηκε…

Το πολεμικό καράβι «Φαέθων» δεν ήταν μυθικό, ήταν... μυστικό· και εκείνο είχε τέλος τραγικό: συμπαρέσυρε επτά ανθρώπους στον θάνατο. Δεν το βούλιαξε ο Δίας, αλλά- ουσιαστικά- η προχειρότητα και η ανωριμότητα της ελληνικής κυβέρνησης. Οι Τούρκοι ανέλαβαν τις λεπτομέρειες. Η ιστορία του πολεμικού καραβιού «Φαέθων», λησμονημένη. Στην εξαίρετη εκπομπή «365 Στιγμές» της Σοφίας Παπαϊωάννου, στην ΕΡΤ1, παρακολουθείς το σχετικό ρεπορτάζ και διερωτάσαι έκπληκτος: «… μα έχουν συνβεί τέτοια περιστατικά;». Έχουν συμβεί! Όταν κάποιοι αποκοιμιούνται παρακολουθώντας ριάλιτι και ανόητες μεταμεσονύχτιες συνεντεύξεις, κάποιοι άλλοι ξύνουν βαθιές πληγές Ιστορίας…
Και δεν είναι μόνο τα «Ίμια», υπάρχουν κι άλλες σκοτεινές διαδρομές στην Ιστορία, που επιμελώς δεν φωτίζονται επαρκώς, για λόγους ευνόητους· αποτέλεσμα; Τραγικά εθνικά ναυάγια. Να πως έχει εκείνη η υπόθεση.

Πολλά χρόνια μετά...

Ο ένας καθόταν ταπεινά και συνεσταλμένα, χαμογελαστός φορώντας πολιτικά. Ο άλλος, απέναντί του, με στρατιωτική στολή και παράσημα, καμαρώνοντας. Ο άνδρας με τα πολιτικά, Έλληνας, με το δεξί μανίκι του σακακιού του άδειο από χέρι… Ο άλλος άνδρας Τούρκος με το στήθος να λάμπει από παράσημα…

«Τα παράσημα, από πού τα αποκτήσατε;» ρώτησε ο Έλληνας με απορία.
«Μα είχαμε μια πολεμική επιχείρηση στην Κύπρο, το 1964. Είχα βυθίσει ένα πολεμικό πλοίο»…
«Εσείς πού χάσατε το χέρι σας;» ... «Ατύχημα» ήταν η απάντηση κοφτή και διαπεραστική σαν το κλείστρο του όπλου όταν ανταμώνει με την κεφαλή της σφαίρας έτοιμο να την πυροδοτήσει…

Ο Έλληνας, αξιωματικός σε πολεμική διαθεσιμότητα…. Ήταν ο κυβερνήτης του σαπιοκάραβου «Φαέθων» που ο Τούρκος κόμπαζε πως είχε βυθίσει· σ’ εκείνο το θερμό επεισόδιο είχε χάσει το δεξί του χέρι. Δεν είπε τίποτα. Τι να έλεγε άλλωστε; Τα… φίλια πυρά πόνεσαν πιο πολύ, τότε, από τα εχθρικά που άφησαν πίσω τους επτά νεκρούς και οικογένειες ορφανές.
Τέτοιες ώρες δεν μιλάς… Θυμάσαι μόνο και τακτοποιείς τις σκέψεις σου που έχουν στοιβαχτεί σε σκοτεινά ντουλάπια.

Κατεχόμενα (σήμερα) στην Κύπρο, κόλπος της Μόρφου, Καραβοστάσι. Στη θάλασσα ένας ξύλινος προβλήτας σκελετωμένος πια, ρημαγμένος, στέκει για να θυμίζει μια τραγωδία σε όσους ακόμα μπορούν και θυμούνται.
Κάτω από εκείνο το απομεινάρι των χρόνων, που φέρνει στο νου απογυμνωμένα ανθρώπινα οστά, ελάχιστοι γνωρίζουν πως διαδραματίστηκε μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας, με πρωταγωνιστές άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού και τούρκους αεροπόρους. Ήταν μια μυστική αποστολή Ελλήνων… Κομάντος να τους πούμε; Κατασκόπων; Μυστικών πρακτόρων; Ανδρών ειδικών δυνάμεων; Τίποτα από όλα αυτά και όλα αυτά μαζί. Βασικά: Έλληνες που εκτελούσαν μυστική αποστολή, δίχως ειδική εκπαίδευση, χωρίς να γνωρίζουν ούτε πού πηγαίνουν, ούτε τι θα συναντήσουν, ούτε αν θα γυρίσουν στα σπίτια τους· και πολλοί ήταν εκείνοι που δεν επέστρεψαν!

Για την Κύπρο ρε γαμώτο...

Τα χρόνια- αδέσποτες σφαίρες τότε για Ελλάδα και Κύπρο. Για την ενίσχυση της άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας και για την αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής, που συνεχώς εντεινόταν, το 1964 η κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου απέστειλε στην Κύπρο μία Μεραρχία Πεζικού και Έλληνες Αξιωματικούς για την στελέχωση της Κυπριακής Εθνοφρουράς, η οποία είχε ιδρυθεί τότε από τον Γεώργιο Γρίβα (Διγενή).
Στις 7 Αυγούστου ξέσπασαν στην περιοχή της Τηλλυρίας αιματηρές συγκρούσεις, όταν η Εθνοφρουρά προσπάθησε να εξουδετερώσει τον θύλακα Μανσούρας-Κοκκίνων, που είχαν συγκροτήσει οι Τούρκοι με απώτερο στόχο τη δημιουργία προγεφυρώματος με προφανή στόχο απόβαση στην Κύπρο.

Σαπιοκάραβα σε αποστολή...

Στις πολεμικές επιχειρήσεις εκείνες έλαβαν μέρος και δύο ακταιωροί, που είχαν αποσταλεί με τη Μεραρχία.
Ήταν η μυστική αποστολή δύο πλοίων- σαπιοκάραβων καλύτερα- των ακταιωρών «Φαέθων» και «Αρίων» ξύλινα, παράκτια περιπολικά που είχαν «χτιστεί» πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (το 1935) από τους Γερμανούς, κι όταν οι Ναζί συνθηκολόγησαν, τα δυο καράβια πήραν… δυσμενή μετάθεση σε γεωτρήσεις στην Ερυθρά Θάλασσα. Ο επιχειρηματίας Τάσος Λεβέντης είχε αγοράσει τα δυο πλοία και τα είχε δωρίσει στην Κύπρο με σκοπό να περιπολούν τις ακτές. Όταν παραλήφθηκαν τα καράβια, επισκευάστηκαν πρόχειρα στον ναύσταθμο της Σαλαμίνας και έβαλαν πλώρη για την Κύπρο.
Για το Πολεμικό Ναυτικό αυτά τα δυο πλοία ήταν σαν να μην υπήρξαν ποτέ· φαντάσματα!

Η διοίκηση του «Φαέθων» είχε ανατεθεί στον τότε ανθυποπλοίαρχο Δημήτρη Μητσάτσο, ψαριανό αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού, με πάθος και αγάπη για ό,τι υπηρετούσε. Τον προορισμό του απέκρυψε από την οικογένεια του ο Δημήτρης Μητσάτσος· τους είπε ότι θα ταξίδευε στην Ιταλία για άσκηση. Και οι άνδρες του πληρώματος δεν είχαν ενημερωθεί για την αποστολή τους. Οι περισσότεροι νόμιζαν ότι θα λάβουν μέρος σε γιορταστικό γεγονός! Για τα 22 μέλη πληρώματος του «Φαέθων» είχαν εκδοθεί ναυτικά φυλλάδια που τους εμφάνιζαν ως Κύπριους ναυτικούς.
Το πλοίο, όμως, (δεν έφερε σημαία, ούτε διακριτικό κλήσεως) είχε προορισμό τις βόρειες ακτές της Κύπρου με στόχο να αποτρέψει αποβίβαση Τούρκων στα χωριά Μανσούρα και Κόκκινα.

Σαπιοκάραβο για μάχη...

Το πλοίο «Φαέθων» ήταν σχεδόν σάπιο, όπως το περιέγραφαν τότε. Ο κυβερνήτης, μάλιστα, είχε δώσει εντολή στο πλήρωμα, πριν από την αναχώρηση, και ενώ διενεργούνταν επισκευές, να συγκεντρώσουν όσους κουβάδες (μπουγέλα) μπορούσαν γιατί ήταν σίγουρος ότι κάποια στιγμή θα τους χρειάζονταν. Ο Δημήτρης Μητσάτσος θυμόταν ότι τα ξύλα του καραβιού ήταν σκεβρωμένα, οι αρμοί είχαν άνοιγμα ένα με δύο χιλιοστά («έβλεπες από μέσα να περνάει κόσμος απ’ έξω»!) και υπήρχε ο κίνδυνος εισροής υδάτων. Και το ταξίδι άρχισε.

Το πλοίο είχε χαλασμένη τη μία μηχανή και καθώς έπλεαν στα ανοιχτά της Κάσου και η δεύτερη μηχανή έσβησε! Η πυξίδα παρουσίαζε απόκλιση και πολλά ναυτικά βοηθήματα δεν λειτουργούσαν! Η μηχανή επισκευάστηκε με κόπους και πατέντες και το ταξίδι μέχρι την Κύπρο θύμιζε Οδύσσεια! Τέλος, κάποια μέρα, οι Έλληνες ναυτικοί ξημέρωσαν βλέποντας τις ακτές της Μεγαλονήσου. Ήταν 7 Αυγούστου και συγκρούσεις μαίνονταν στην περιοχή της Τηλλυρίας. Το «Φαέθων» παρουσίασε πάλι βλάβη σε μία από τις μηχανές και έσπευσε σε ασφαλή περιοχή για να ανεφοδιαστεί με καύσιμα και ανταλλακτικά.

Ο κυβερνήτης, βλέποντας τουρκικά αεροπλάνα να εντοπίζουν το πλοίο και να κατεβαίνουν χαμηλά, κατάλαβε: «Έστειλα σήμα στη Λευκωσία και είπα ότι αναμένω αεροπορική εχθρική επίθεση. Ποιες είναι οι διαταγές; Είπαν να μείνουμε εκεί και να χτυπήσουμε αφού πρώτα βληθούμε».
Και το πλήρωμα του «Φαέθων» προετοιμάστηκε για μάχη. Και τότε το περίμενε μια ακόμα δυσάρεστη έκπληξη: από τα πέντε πολυβόλα του πλοίου μόνο το λειτουργούσε· τα υπόλοιπα είχαν εφοδιαστεί με λάθος πυρομαχικά!
Ο Δημήτρης Μητσάτσος ενημέρωσε τους άνδρες του. «Εγώ θα μείνω γιατί αυτή είναι η δουλειά μου. Μόνιμος αξιωματικός, γι’ αυτό με πληρώνουν. Όποιος θέλει μπορεί να φύγει».

Κατάρριψη εχθρικού αεροσκάφους

Με μια μηχανή κι εκείνη προβληματική, με μόνο ένα λειτουργικό πυροβόλο και με ανεκπαίδευτους άνδρες το «Φαέθων» προσπάθησε να κινηθεί μεταξύ δύο αμερικανικών εμπορικών πλοίων, που φόρτωναν στον όρμο του Ξερού. Οι Έλληνες πίστεψαν ότι τα τουρκικά αεροπλάνα δεν θα τους χτυπούσαν με τις αμερικανικές σημαίες να κυματίζουν ανάμεσά τους· δεν τους εμπόδισε τίποτα! Και η επίθεση άρχισε σφοδρή.

«Ρίξαμε ένα αεροπλάνο και χτυπήσαμε ένα άλλο, που, νομίζω, προσγειώθηκε στην Τουρκία. Με μία μηχανή δεν μπορείς να χειριστείς το πλοίο καλά, γιατί δεν στρίβει εύκολα», είχε πει σε συνέντευξή του ο Δημήτρης Μητσάτσος. «Στην προσπάθειά μου να σώσω το υπόλοιπο πλήρωμα, σκέφτηκα ότι το καλύτερο θα ήταν να το κάτσω πάνω στην άμμο. Εκεί υπήρχε μια προβλήτα, όπου πουλούσαν το μετάλλευμα στα καράβια που περίμεναν να φορτώσουν. Την ώρα που έδινα τη διαταγή να στρίψουμε, το καράβι δεν έστριβε. Κοίταξα στην τιμονιέρα και είδα ότι ο πηδαλιούχος είχε σκοτωθεί. Πήρα το πηδάλιο και μετά ήρθε δίπλα μου ο ύπαρχος, ο νοσοκόμος και κάποιοι άλλοι. Ένα αεροπλάνο, που ερχόταν πολύ κοντά με το νερό και δεν το είδε κανείς, έριξε μία ριπή στη γέφυρα και σκοτώθηκαν ο ύπαρχος, ο νοσοκόμος και ένας Κύπριος που ήταν μαζί μας, τραυματίστηκε κάποιος άλλος και πέρασαν οι σφαίρες μέσα από το χέρι μου. Οπότε, στην έξαψη και με ένα χέρι, το έριξα στην παραλία και διέταξα εγκατάλειψη πλοίου. Οι άνθρωποι πήδηξαν στο νερό για να κολυμπήσουν κάτω από την προβλήτα, αλλά τα αεροπλάνα συνέχισαν τις επιθέσεις και στους ναυαγούς στη θάλασσα. Τελικά βγήκαμε έξω».

Επτά οι νεκροί!

Από την αεροπορική επίθεση των Τούρκων έχασαν τη ζωή τους ένας αξιωματικός, δύο υπαξιωματικοί και τέσσερις ναύτες από την Ελλάδα, και ένας Κύπριος. Ο κυβερνήτης, Δημήτρης Μητσάτσος, βαριά τραυματισμένος στο δεξί χέρι, οδήγησε το πλοίο στην ακτή για να βρουν καταφύγιο κάτω από τον προβλήτα οι άνδρες του και διέταξε την εγκατάλειψή του. Στο βόρειο τμήμα του κοιμητηρίου Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης ενταφιάστηκαν οι έξι Έλληνες πεσόντες: οι Παναγιώτης Χρυσούλης, 26 χρονών, από την Αθήνα (σημαιοφόρος), Σπυρίδων Αγάθος, 29 ετών, από τη Γαρούνα της Κέρκυρας (υποκελευστής), Νικόλαος Πανάγος, 28 ετών, από την Πραγματευτή της Αρκαδίας (υποκελευστής), Παναγιώτης Θεοδωράτος, 21 ετών, από το Μονοπώλαχο της Κεφαλονιάς (ναύτης), Νικόλαος Νιάφας, 22 ετών, από τη Λαμία (ναύτης), Νικόλαος Καππαδούκας, 22 ετών, από τη Γλώσσα Σκοπέλου (ναύτης), και ο Κύπριος εθελοντής Άντης Φιλήτας, 22 ετών, από τη Μόρφου.

Ο κυβερνήτης νοσηλεύτηκε σε νοσοκομείο της Κύπρου, όπου του παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες και στη συνέχεια διακομίστηκε στο Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά, όπου σχεδόν εγκαταλείφθηκε στην τύχη του. Σκοπός ήταν να μην μαθευτεί η μυστική- ατυχής- Επιχείρηση· το χέρι του Βασίλη Μητσάτσου υπέστη γάγγραινα και ακρωτηριάστηκε!
«Ήρθα με δύο χέρια από την Κύπρο. Το χέρι μού το κόψανε οι αποφάσεις. Στην Ελλάδα με κλείσανε σε ένα νοσοκομείο που δεν λειτουργούσε για να μη με δουν οι δημοσιογράφοι κι εκεί έπαθα γάγγραινα» είχε δηλώσει χρόνια μετά.
Την επομένη της τραγωδίας, δημοσίευμα στην «Καθημερινή» περιέγραφε το «Φαέθων» ως «κυπριακό κανονιοφόρο» και παρά την αναφορά σε νεκρούς και τραυματίες το δημοσίευμα δεν διευκρίνιζε ότι ήταν Έλληνες.

«Πού θα πας με ένα χέρι;»

Και το Πολεμικό Ναυτικό άδειασε τον Μητσάτσο στα ανοιχτά της αναλγησίας. Ο ίδιος επιθυμούσε να συνεχίσει την καριέρα του υπηρετώντας την Ελλάδα, αλλά έλαβε μια κυνική και ψυχρή απάντηση: «…και πώς θα περιφέρεσαι, με το μανίκι στην τσέπη;».
Οι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού μας, είχαν λησμονήσει πως ο ενδοξότερος ναύαρχος του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού της Μεγάλης Βρετανίας, ο Οράτιος Νέλσον, «με το μανίκι στην τσέπη» κατέστρεψε τον στόλο του Ναπολέοντα! Ψιλά γράμματα Ιστορίας που απαξιούσαν να γνωρίζουν.

Ο Μητσάτσος ζήτησε να βγει σε πολεμική διαθεσιμότητα, πήρε τη ζωή στο ένα χέρι του πια: εισήχθη στο Πολυτεχνείο και άλλαξε ζωή: έκανε επιτυχή καριέρα ως μηχανολόγος. To 1973 με διαταγή της χούντας o Βασίλης Μητσάτσος δεν προήχθη και παρέμεινε στο βαθμό του Πλοιάρχου σε πολεμική διαθεσιμότητα. Από το 1983 ήταν γενικός διευθυντής της Ελληνικής Ενωσης Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος.
Το 2007 ο Βασίλης Μητσάτσος είχε εξιστορήσει για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Καθημερινή» τα τραγικά γεγονότα, με αφορμή το πρώτο μνημόσυνο που τελέστηκε στη μνήμη των πεσόντων, στη Λευκωσία. Τον Ιανουάριο του 2016 ο τότε υπουργός Εθνικής Άμυνας Πάνος Καμμένος με τον Κύπριο ομόλογό του Χριστόφορο Φωκαΐδη τον παρασημοφόρησαν σε εκδήλωση απόδοσης τιμών στους πεσόντες που πραγματοποιήθηκε με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τότε ήρθη και το απόρρητο.
Το 2018, μετά 54 χρόνια, η Κυπριακή Δημοκρατία έστειλα τα οστά των πεσόντων της ακταιωρού «Φαέθων στους οικείους τους στην Ελλάδα.

Κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου- του Γέρου της Δημοκρατίας- τότε στην Ελλάδα, οι σχέσεις με την Τουρκία δυσχερείς, η επεμβατικότητα των Ηνωμένων Πολιτειών προκλητική και η ανεπάρκεια των πολιτικών απροσμέτρητη. Για όλα τούτα πλήρωσαν τίμημα βαρύ οι οικογένειες των πεσόντων- κυρίως- και οι επιζήσαντες της αποστολής εκείνης: λήθη, ασέβεια, προσβολή, απαξίωση. Έχασαν τη ζωή τους για την Ελλάδα; Για ποια Ελλάδα; Ούτε αποζημίωση, ούτε αναγνώριση. Ένα μικρό παράσημο, χρόνια μετά, αναλγησίας ενθύμιο. Οι «συγγνώμες» ήρθαν μετά σαν ηχώ από φωνές Ερινύων…

Και γράψανε στην πλάκα με τόση υποκρισία: «Έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι εις Όρμον Ξηρού Κύπρου, την 8η Αυγούστου 1964, επί του περιπολικού Φαέθων, διά την εκπλήρωση των προαιώνιων εθνικών πόθων». Τόσες λέξεις έωλες, αντί για λίγες με ουσία: «Βρίσκεστε εκεί γιατί σας είπαν ψέματα»!

*** Τι σημαίνει Πολεμική Διαθεσιμότητα. Είναι η ειδική κατάστασις των Αξιωματικών και Ανθυπασπιστών των Ενόπλων Δυνάμεων, εις ην μετατάσσονται ούτοι κρινόμενοι αναμφισβητήτως ανίκανοι δια πάσαν εν τω Στρατεύματι εφ’ όσον κατέστησαν τοιούτοι φέροντες τον βαθμόν του αξιωματικού και ανθυπασπιστού, συνεπεία τραυμάτων ληφθέντων εν πολέμω, παθήσεων εκ κακουχιών υπηρεσίας εν τη ζώνη των πρόσω και ατυχημάτων, επισυμβάντων εν τη ανωτέρω ζώνη εν διατεταγμένη υπηρεσία και ένεκα ταύτης.